بیم دتکتور چیست؟

بیم دتکتور یا دتکتور دود خطی به نوعی از دتکتورهای دودی اطلاق می‌شود که با استفاده از ویژگی‌های امواج مادون قرمز دود و آتش‌سوزی را تشخیص می‌دهند.
در بین دتکتورها بیم دتکتور یکی از پرکاربردترین انواعی است که از آن برای سیستم‌های اعلام حریق استفاده می‌شود.
این نوع از دتکتور دارای یک فرستنده و یک گیرنده است که در دو سمت محوطه یا سالن مورد نظر نصب می‌شوند.
دتکتورها امواج مادون قرمز را از فرستنده به گیرنده ارسال می‌کنند و در صورت وجود دود در محیط این امواج را قطع کرده و فعال می‌شوند.
به بیم دتکتور، دتکتور لیزری نیز می‌گویند. دتکتور لیزری با توجه به پوشش شعاعی یا پروژکتوری که اعمال می‌کند نسبت به دیگر انواع دتکتورها کاربردی‌تر است.
دتکتور دودی خطی بر اساس دو فاکتور «سطوح حساسیت از پیش تعیین شده» و همینطور «میزان ضعیف شدن پرتوی دریافتی توسط گیرنده» بهینه‌سازی می‌شود.
حساسیت دتکتور با توجه به برد مورد نظر و محیط نصب دتکتور تعیین می‌شود.
بر خلاف دتکتورهای دودی نقطه‌ای، بیم دتکتور حساسیت بسیار کمی به نوع و رنگ دود دارد و از این رو نصب آن در مکان‌هایی که حریق با دودهای سیاه همراه است، مناسب‌تر است. چرا که این نوع از دتکتور قادر به تشخیص دودهای غیرقابل مشاهده و ضعیف نیست.

کاربرد بیم دتکتور چیست؟

بیم دتکتورها اغلب برای کشف و اعلام حریق مکان‌های بزرگ و مهم مثل انبارها، فرودگاه‌ها و آشیانه هواپیما، کارخانه‌ها، بناهای تاریخی و سایر فضاهای مشابه به کار می‌روند. دلیل استفاده از بیم دتکتور در این قبیل مکان‌ها پوشش‌دهی بزرگتر و بیشتر آن (چیزی در حدود 10 تا 100 متر) نسبت به انواع دتکتورهای خطی است.

دتکتور دود خطی انعکاسی چیست؟

عملکرد دتکتور خطی انعکاسی به این صورت است که در یک سمت از یک فضای محافظت‌شده، فرستنده و گیرنده و در سمت دیگر یک ابزار تابنده قرار می‌گیرد. اشعه ارسال شده پس از برخورد با صفحه تابنده به سمت دتکتور برمی‌گردد. در صورت وقوع آتش‌سوزی، میزان نور دریافتی کاهش یافته و دتکتور این حالت پیش آمده را به عنوان اعلام حریق یا آتش‎‌سوزی در نظر می‌گیرد.

دتکتور انعکاسی نسبت به نوع فرستنده – گیرنده چه مزیتی دارد؟

یکی از بارزترین مزایای بیم دتکتور نسبت به نوع فرستنده – گیرنده کاهش میزان نیاز آن به کابل‌کشی است. در بیم دتکتور کابل‌کشی فقط در یک سمت نیاز است و در سوی دیگر آن، فقط کافیست صفحه تابنده نصب شود و اینگونه نیازی به کابل‎‌کشی ندارد.

البته این مزیت لزوما بدین معنا نیست که بیم دتکتور نسبت به نوع فرستنده-گیرنده برتری مهمتری دارد؛ اگرچه اغلب اوقات اینطور است. اما بطور ‌مثال در فضاهایی که نمای داخلی از جنس شیشه دارند، راه‌اندازی و نگه‌داری بیم دتکتور انعکاسی بسیار سخت‌تر از را‌ه‌اندازی نوع فرستنده – گیرنده است. بنابراین در اینجا به صرفه‌تر است تا از نوع فرستنده – گیرنده استفاده شود.

مزایای استفاده از بیم دتکتور چیست؟

• عملکرد آسان
• برخورداری از ظاهر زیبا و شکیل
• تعمیر و نگهداری آسان
• محدوده وسیع تحت پوشش
• نصب و راه‌اندازی سریع و آسان
• مناسب جهت مناطقی با دسترسی مشکل

بیم دتکتور چگونه نصب می‌شود و‌آغاز به کار می‌کند؟

پس از نصب و تنظیم بیم دتکتور وقتی فرستندهٔ آن برای اولین‌بار روشن می‌شود، دستگاه سطح سیگنال نوری دریافتی در آن زمان را بعنوان نقطه مرجع خود در نظر می‌گیرد.
گفتیم که جمع شدن گرد و غبار می‌تواند توان سیگنال نوری بیم دتکتور را کاهش دهد.
به علاوه این نکته را هم ذکر کردیم که خود فرستنده می‌تواند تا حدی این آلودگی را جبران کند؛ اما وقتی که میزان آلودگی از یک حد مشخص بگذرد، دستگاه دیگر قابلیت جبران آن‌ را نداشته و شرایط موجود را به عنوان خطا در نظر خواهد گرفت.

بیم دتکتور چگونه کار می‌کند؟

بیم دتکتور دارای دو بخش گیرنده و فرستنده است. این دو قسمت در مقابل یکدیگر نصب می‌شوند. فرستندهٔ بیم دتکتور دائما به گیرندهٔ آن پرتوی مادون قرمز می‌فرستد. در این شرایط همه چیز عادی است اما در صورت وقوع آتش‌سوزی، دود حاصله از حریق با اشعه ارسالی از فرستنده برخورد می‌کند و آن را تغییر می‌دهد. بر همین اساس، گیرنده آن را به عنوان دود و در نهایت آتش می‌شناسد.

برد بیم دتکتور چقدر است؟

طول برد بیم دتکتور می‌تواند بنا به نوع و برند آن محصول متفاوت باشد. اما میزان آن هر عددی که باشد به صورت در کاتالوگ آن ذکر می‌شودو قابل دسترسی است.
این میزان از حدود 30 متر، 50 متر و 80 متر شروع می‌شود و می‌تواند تا میزان 100 و 140 متر هم برسد.
اشعه مادون قرمزی که ارسال می‌شود، معمولا به صورت یک خط نازک در نظر گرفته می‌شود و لازم به ذکر است که با چشم غیرمسلح قابل‌ رویت نیست.
البته ممکن است شکل این اشعه همیشه هم بصورت یک خط نازک نماند و مقداری پراکندگی نوری پیدا کند؛ مثلا در حین رسیدن به مقصد کمی پهن‌تر شود. اما همیشه ماکزیمم قدرت آن در مرکز آن قرار گرفته است.

بیم دتکتور در چه شرایطی ممکن است دچار خطا شود؟

در فضاهای صنعتی که در آن‌ها از بیم دتکتور استفاده می‎‌شود، ممکن است لیفتراک‌ها و یا جرثقیل‌هایی که تردد می‌کنند جلوی اشعه فرستنده را بگیرند. اما چون تیرگی ناگهانی و حذف کامل نور از نشانه‌های آتش نیست، بیم دتکتور در این حالت آن را به عنوان هشدار و نه خطا در نظر می‌گیرد. این رفتار باعث می‌شود احتمال خطا در زمینه تشخیص و کشف حریق کاهش یابد.
در واقع همهٔ تغییراتی که در میزان نور دریافتی بیم دتکتور رخ می‌دهد ناشی از آتش‌سوزی نیست. بلکه می‌تواند متاثر از شرایط محیطی مثل گرد و غبار، خاک روی شیشه فرستنده و عوامل دیگر اینچنینی رخ دهد. در این صورت، این مسئله به صورت خودکار و به مرور زمان توسط دتکتورها کشف و رفع می‌شود.

مقایسه بیم دتکتور و دتکتور نقطه‌ای

نوع پوشش دهی

می‌دانیم زمانی که آتش سوزی رخ می‌دهد، دود حاصل آن به سمت سقف می‌رود. شکل ستون دود نیز با گسترش خود کم‌کم به شکل مخروطی وارونه در‌می‌آید. در این حالت هر چه نرخ رشد آتش بالاتر باشد، تراکم این فضای مخروطی دود هم بیشتر می‌شود.
زمانی که سقف یک فضا بلند باشد، بیم دتکتور نسبت به حریق‌های آهسته و دودزا بهتر از دتکتورهای نقطه‌ای عمل می‌کنند. چرا که این نوع دتکتورها نمونه‌ای از حجم کل دود موجود را سنجش می‌کنند؛ در صورتی که دتکتورهای نقطه‌ای فقط دود محوطهٔ خود را می‌سنجند.
این در حالی است که گاهی ممکن است دود آنقدر کم باشد که اصلا به عنوان حریق تشخیص داده نشود.
گفته شد که اگر جسمی جلوی مسیر اشعه قرار بگیرد، می‌تواند دتکتور خطی را دچار اختلال کند؛ با این حال این نوع همچنان برای فضاهای دارای سقف معمولی و نه چندان بلند بسیار مناسب است.
اختلالی که درباره آن صحبت کردیم، در اکثر موارد ممکن است در فضاهای دارای سقف بلند همچون سوله‌ها به وجود بیاید.

فضای تحت پوشش

بنا بر استانداردهای وضع شده فاصله گیرنده و فرستنده دتکتورهای نقطه‌ای حدود 9.1 متر است. بنابراین اگر این دستگاه‌ها در جای درست خود قرار بگیرند، می‌توانند تعداد کل دتکتورهای مورد نیاز را کاهش دهند. اما اگر محیط از حدی بزرگ‌تر باشد، بهتر این است که در آن بیم دتکتور استفاده شود. چرا که با پوشش‌دهی گسترده‌تر، تعداد دتکتورهای مورد نیاز شما را بسیار کاهش داده و طبعا هزینه نصب و نگهداری آن و هزینهٔ تمام شدهٔ شما به طور کلی کاهش خواهد یافت.

تأثیر جریان هوا

جریان هوای سریع می‌تواند به طور جدی روی قابلیت‌های دتکتورهای نقطه‌ای اثر منفی بگذارد. بنابراین بسیار مهم است که جریان هوا در محل پایدار باشد. اما برای این مدل وضعیت کاملا متفاوت است. چرا که محدوده حسگر بیم دتکتور چیزی در حدود 120 متر یا حتی بیشتر در مقابل حدود 5 سانتیمتر دتکتور نقطه‌ای است. بنابراین احتمال اینکه دود در مجاورت آن قرار نگیرد، خیلی کم است. مگر اینکه به درستی نصب نشده باشد.

محدودیت‌های محیطی

یکی از محدودیت‌های استفاده از بیم دتکتورهای نقطه‌ای، اختلال در عملکرد آن‌ها در محیط‌های ناپایداری مثل محیط‌های دارای دمای بالا، گرد و غبار و رطوبت بالا و دارای گازهای خورنده است.
البته ممکن است بعضی از این‌ها روی بیم دتکتورها هم تاثیر منفی خود را بگذارند ولی در مجموع مقاومت بیم دتکتورها بیشتر بوده و حتی می‌توان از آن‌ها در محیط‌های ضدانفجار هم استفاده کرد.
برای اینکه انتخاب مطمئن‌تری داشته باشید، حتما به توضیحات داخل کاتالوگ هر دتکتور توجه کنید.
در محیط‌هایی که نیاز است اعلام آتش‌سوزی به طور سریع انجام گیرد و در عین حال آلودگی محیطی آن نیز بالاست، می‌توان آن‌ها را پشت شیشه نصب کرد.

محدودیت بیم دتکتور در پشت شیشه

اگر بیم دتکتور را در پشت شیشه نصب کردید و اگر محیط ناپایداری دارید، لازم است حتما در نظر داشته باشید که شیشه‌ها حتما تمیز باشند؛ در غیر این صورت بیم دتکتور با اختلال مواجه خواهد شد.
به علاوه اگر از دتکتورهای انعکاسی استفاده می‌کنید، باید بدانید که لازم است دستگاه نسبت به شیشه با زاویه قرار بگیرد تا از بازتاب اشعه پس از برخورد با شیشه جلوگیری شود، چرا که سیگنال نادرستی به گیرنده می‌فرستد.
این نکته نهایی را هم در نظر بگیرید که نور با عبور از شیشه بخشی از قدرت خود را از دست خواهد داد.
بنابراین باید دنبال راهکاری بگردید تا این میزان خطا را به حداقل برسانید. در زمینه دتکتور انعکاسی پیشنهاد ما این است که حداکثر برد مجاز را تا حدود 20% کاهش دهید تا بتوانید این از دست دادن قدرت نوری را جبران کنید.

قیمت بیم دتکتور

قیمت بیم دتکتورهای دودی در بازار معمولاً رنج مختلفی دارند.
از جمله عوامل تاثیرگذار در قیمت بیم دتکتور می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نوع بیم دتکتور: رفلکتوری و یا مدل فرستنده و گیرنده
• برد بیم دتکتور: بسته به متراژ که طبیعتاً هرچه برد بیم دتکتور بیشتر باشد، قیمت آن نیز بالاتر می‌رود.
• کنترلر: بعضی از آشکارسازهای دودی انعکاسی دارای کنترلر هستند و هد بیم دتکتور نیز موتورایز می‌باشد. این ویژگی، خود باعث بالا رفتن قیمت تمام شدهٔ آن می‌شود. هرچند باید این نکته را هم مدنظر قرار داد که درنهایت، هزینهٔ نصب و راه‌اندازی و بهره‌برداری و تعمیر و نگهداری برای سیستم‌های اعلام حریقی که از نوع موتورایز و رفلکتوری و دارای کنترلر استفاده می‌کنند، کاهش می‌یابد.
• درجهٔ حفاظت تجهیز: نوع کاربری بیم دتکتور و شرایط محیطی مورد استفادهٔ آن، در قیمت تمام شدهٔ آن تاثیرگذار خواهد بود؛ به عنوان مثال در صورتی که نیاز به دتکتور بیم با درجه حفاظت بالا مثلا IP65 و یا بیم دتکتور از نوع ضدانفجار داشته باشیم، مسلما هزینهٔ تمام شدهٔ آن بسیار بالاتر از مبالغ ذکرشده در بازار خواهد بود.
• گارانتی و شرکت خدمات دهنده: با توجه به خدماتی که برای بیم دتکتور‌ ارائه می‌شود (نظیر طراحی رایگان بیم دتکتور، دفترچه راهنمای فارسی بیم دتکتور، مشاوره رایگان جهت نصب بیم دتکتور و مدّت زمان گارانتی بیم دتکتور) قیمت آن نیز تغییر می‌کند.