برای مقابله با حریق تنها داشتن تجهیزات، کافی نیست. دورههای آموزشی متنوعی برای آشنایی با حریق و اقدامات پیشگیرانه مرتبط با آن وجود دارد.
آموزش اطفای حریق
برای آشنایی با راه های مقابله با حریق بهتر است ابتدا اجزای مختلف آن شامل ماهیت حریق، علل رخ دادن حریق، فاکتورهای موثر بر افزایش شدت حریق و عوامل از این دست را بهتر بشناسیم.
حریق برای رخ دادن نیازمند وجود سه عامل است که به نام مثلث حریق شناخته می شود. این مثلث شامل اکسیژن، ماده سوختنی و حرارت است که هر یک از این سه از چرخه خارج شوند حریق ادامه پیدا نخواهد کرد.
در تعریف این سه عامل میتوان گفت ماده سوختنی شامل تمام موادی است که قابلیت سوختن داشته باشند. ماده سوختنی می تواند جامد، مایع، گاز و یا ترکیبی از اینها باشد. ماده سوختنی همچنین باید قابلیت ترکیب شدن با اکسیژن را داشته باشد.
وجود سطح مشخصی از اکسیژن در محیط نیز یکی دیگر از ملزومات رخ دادن حریق است. در حالت عادی حدوداً ۲۱ درصد اکسیژن در هوا وجود دارد و حداقل اکسیژن مورد نیاز برای ایجاد حریق ۱۵ درصد است.
حرارت نیز به عنوان ضلع سوم مثلث حریق باید به اندازه کافی در فضا وجود داشته باشد. کاهش حرارت در فضا میتواند به جمع شدن دامنه حریق و در نهایت به خاموش شدن آن بیانجامد.
مفهوم مثلث آتش یا مثلث حریق یکی از مفاهیمی است که سالهای سال است که توسط متخصصین این حوزه مطرح شده است اما در سال های اخیر عامل چهارمی نیز به این موارد اضافه شده و در واقع این مثلث را تبدیل به مربع تحریک کرده است: واکنش های زنجیرهای.
تغییر حالت ماده و ترکیب مکرر آن با اکسیژن اتفاقی است که طی واکنش های زنجیره ای رخ می دهد؛ این واکنشها در سال های گذشته مانند امروز شناخته شده نبودند.
با شناخت این چهار عامل که در رخ دادن حریق دخیل هستند، میتوان مکانیزم اطفای حریق را نیز بهتر درک کرد چرا که در روشهای مختلف اطفاء حریق سعی می شود با حذف یکی از این عوامل آتش سوزی را محدود و نهایتاً متوقف کرد.
اما حریق چرا اتفاق میافتد و سر منشا آن چیست؟
معمولاً پدیده هایی که باعث آغاز آتش سوزی می شوند از چند حالت خارج نیستند:
الکتریسیته جاری و ساکن، صاعقه، انفجار، آتش گیری مستقیم، مالش و اصطکاک دو جسم آتشگیر، افزایش تدریجی دما و واکنش های شیمیایی. این چند عامل می توانند دلایل شروع حریق باشد اما عواملی نیز در میانه راه به گسترش آتش سوزی کمک میکنند. به عنوان مثال هر چه ماده سوختنی سطح گستردهتری داشته باشد شدت حریق بیشتر خواهد شد. در کنار آن اگر دسترسی حریق به اکسیژن بیشتر شود نیز گسترش آن را شاهد خواهیم بود.
شاید تا امروز مطالب مختلفی درباره سیستم های اتوماتیک اعلام و اطفا حریق خواندهایم و ضرورت استفاده از آنها را میدانیم اما بیایید حالتی سادهتر را در نظر بگیریم که آتش سوزی رخ داده است اما هیچ سیستم اطفاء حریقی در فضا تعبیه نشده و تنها تجهیزاتی که در دسترس داریم یک کپسول آتش نشانی است که احتمالا تا پیش از این هر بار که آن را نصب شده روی دیوار می دیدیم به سادگی از کنار آن می گذشتیم، بدون آنکه به رخ دادن آتش سوزی احتمالی و نیاز به استفاده از این کپسول فکر کنیم.
اکنون بعد از آشنایی با ابعاد مختلف حریق و اینکه چقدر راحت و پیش بینی نشده ممکن است این اتفاق رخ دهد، زمان مناسبی است تا نحوه کار کردن با کپسول های اطفاء حریق را یاد بگیریم.
کپسول های آتش نشانی انواع مختلفی دارند و هر یک برای نوع خاصی از حریق به کار می روند. بهترین حالت این است که منشا و نوع آتش سوزی را تشخیص دهیم و متناسب با آن، برای مهار آتش اقدام کنیم.
به عنوان مثال اگر در تجهیزات برقی آتش سوزی رخ دهد، باید فوراً جریان برق را قطع کرد سپس از مواد خشک شیمیایی و دی اکسید کربن برای خاموش نمودن حریق استفاده کرد.
اگر آتش سوزی به واسطه مایعات قابل اشتعال مانند نفت یا بنزین ایجاد شده باشد باید از کپسول هایی استفاده کنیم که پوششی بر روی مواد آتش زا ایجاد میکند و به وسیله «خفه کردن» آتش را خاموش میکند.
اگر مواد سوختنی درگیر حریق، اشیا معمولی مانند چوب، پارچه و… باشند نیز میتوان با پوشاندن مواد قابل اشتعال توسط یک ماده خشک شیمیایی چند منظوره، آتش سوزی را کنترل و مهار کرد.
چطور از کپسول آتش نشانی در محل آتش سوزی استفاده کنیم؟
به ترتیب:
- میلهی ضامن را بکشید.
- سر شیلنگ کپسول را به سمت آتش بگیرید.
- دستگیره را فشار دهید.
- شیلنگ کپسول را به سمت مرکز آتش قرار دهید.
- پس از هدف گرفتن مرکز آتش، سر شیلنگ را مانند جارو حرکت دهید.