سیستم اعلام حریق چیست ؟ معرفی کامل + pdf

پیشگفتار

درک اهمیت پیش‌گیری از مخاطرات برای رسیدن به زندگی سالم و راحت از باورهای شایسته و لازم افراد و نهادهای هر اجتماع هوشمند می‌باشد.

رعایت نکردن اصول ایمنی و عدم پیش‌گیری از وقوع حوادث گذشته از امکان تجربه ناگوار موارد جانی، همواره مبالغ زیادی را برای جبران خسارت‌های مالی می‌طلبد که با صرف هزینه ناچیز می‌توان از وقوع آن‌ها جلوگیری کرد. آتش‌سوزی یک حادثه زیان‌بار است که بیشتر مواقع تبدیل به یک فاجعه هولناک می‌گردد. در اثر آتش‌سوزی جان انسان‌های زیادی گرفته می‌شود و آسیب‌های مالی فراوان و حتی در بعضی موارد جبران‌ناپذیر به افراد و جامعه وارد می‌گردد و ممکن است مدارک و اسناد با ارزش، آثار فرهنگی، هنری و تاریخی یک تمدن یک‌باره نابود شوند. آتش‌سوزی در کتابخانه دانشکده حقوق دانشگاه تهران در آبان ماه ٨۴ نمونه‌ای از این موارد است که خوشبختانه تلفات جانی نداشت و تنها قسمت محدودی از محتویات فرهنگی آن از بین رفت و این حادثه می‌تواند برای مراکز باارزش‌تر فرهنگی و تاریخی و با وسعت بیشتر صدمات جانی و مالی و شاید جبران‌ناپذیر، پیش آید درحالی‌که با هزینه محدود به وسیله سیستم‌های مختلف خودکار اعلام و اطفاء حریق که امروزه برای کاربردهای مختلف گسترش و تکمیل شده‌اند می‌توان از وقوع بسیاری از این حوادث ناگوار جلوگیری کرد.

با گسترش شهرسازی درک و شعورمان و تمایل انبوه‌سازان به ایجاد برج‌های بلند، خطرات آتش‌سوزی با شدت بیشتری ظاهر می‌شوند. در برج‌های مرتفع عوامل مختلفی باعث ایجاد بحران در هنگام وقوع حریق می‌شوند. هجوم به راه‌های فرار وسایل ارتباطی برای تخلیه ساختمان و ازدحام در آن مکان‌ها به علت تعدد ساکنین، طولانی بودن راه‌های فرار به دلیل بزرگی و بلندی ساختمان، عدم سهولت دسترسی گروه‌های نجات و آتش‌نشان‌ها به طبقات فوقانی، گسترش سریع آتش به علت استفاده از مواد آتش‌زا در معماری و دکوراسیون از جمله این عوامل می‌باشند و همچنین وجود جریان‌های هوا به علت کانال‌های عمودی مرتفع بین فضاهای مشترک ساختمان باعث نفوذ و گسترش بسیار سریع شعله‌های آتش و دود و گازهای سمی به مکان‌های مختلف مانند راه‌های فرار و آسانسورها و دیگر مکان‌های مجاور می‌شود و باعث تشدید بحران در زمان آتش‌سوزی می‌گردد.

همچنین با گسترش روزافزون مراکز صنعتی وجود پتانسیل فراوان آتش‌سوزی و انفجار در این مراکز به علت طبیعت مواد انبار شده و یا استفاده از انواع دستگاه‌ها و کوره‌های گرم و سیستم‌های الکتریکی پرمصرف در آن مکان‌ها، همواره سرمایه و جان انسان‌های مرتبط با این مراکز در خطر آتش‌سوزی می‌باشد. ازاین‌رو به بحران حریق در شهرسازی امروزی باید جداً توجه کرد و به پیش‌گیری از آتش‌سوزی اهمیت داد و از تجهیزات موجود برای کنترل حریق استفاده کرد و به همین علت است که به‌منظور حفظ زندگی و سرمایه و چیزهای با ارزش ملی در تمام کشورهای پیشرفته، مقررات استفاده و بکار گیری از سیستم‌های کشف و اعلام و اطفاء حریق در قوانین ساخت‌وساز جایگاه پراهمیتی دارند.

تجهیزات و دستگاه‌های بسیار متنوعی برای اعلام و اطفاء حریق ساخته و به بازار عرضه شده‌اند و بسیاری از قوانین ساختمان‌سازی کارفرمایان را ملزم به اجرای سیستم‌های اعلام و اطفاء حریق متناسب با نوع کاربری ساختمان می‌نماید. ولیکن عامل بسیار مهم برای مفید واقع شدن این دوراندیشی اولاً طراحی حساب شده سیستم‌های حفاظت حریق مناسب مکان و اهداف موردنظر و انتخاب با دقت تجهیزات همراه با اجرای صحیح پروژه و ثانیاً پس از نصب و راه‌اندازی صحیح، این سیستم‌ها باید توسط کاربران یا متخصصین مربوطه به اندازه لازم مورد مراقبت و نگهداری فنی قرار گیرند.استفاده از سیستم‌های نامناسب گذشته از اینکه ممکن است در مواقع خطر نتوانند وظیفه خود را به‌خوبی انجام دهند در حالت عادی نیز امکان دارد با ایجاد آژیر‌های بی‌مورد موجب اختلال در کار روزانه و یا مخل آسایش ساکنین گردند و ضمن بی‌اعتبار شدن آژیر‌های خطر باعث می‌شوند پس از مدتی تجهیزات مذکور به‌وسیله ساکنین قطع و علی رقم سرمایه اولیه هزینه شده، آن‌ها بدون مصرف رها شوند و در نتیجه ساختمان در مقابل خطر جدی حریق بی‌دفاع بماند.

علاقه‌مندانی که سابقه سیستم‌های اعلام حریق نصب شده در مکان‌های مختلف را بررسی کرده باشند این مطلب را در بیشتر موارد مشاهده کرده‌اند و علت اصلی آن این است که در اکثر مواقع کارفرمایان تنها به دلیل الزامات قانونی برای کسب مجوزهای لازم ساخت‌وساز، به اجرای این سیستم‌ها راضی می‌شوند و اغلب اعتقاد کمی به لزوم وجود این‌گونه سیستم‌های حفاظتی دارند یا به دلیل صرفه‌جویی اقتصادی مایل به اجرای آن‌ها نیستند و لذا بیشتر سعی می‌شود به‌گونه‌ای کار سر هم شده و از ایجاد مشکلات و موانع قانونی مربوطه جلوگیری شود و نتیجه آن انتخاب یک سیستم نامناسب و به تصور خود کم‌هزینه و طبیعتاً ناکارآمد است و اضافه بر این در مرحله بعد نیز سیستم مذکور توسط ساکنین و یا مسئولین ساختمان مورد نگهداری صحیح و کنترل‌های دوره‌ای قرار نمی‌گیرند و لذا نوعاً سیستم‌های حفاظت حریق نصب شده درست کار نمی‌کنند و هزینه‌های صرف شده بی‌فایده می‌مانند که تفاوتی با نبودشان ندارد. شایان‌ذکر است علت ایجاد بی‌اعتمادی به سیستم‌های حفاظتی، خود مشاهده و تجربه همین سیستم‌های ناکارآمد می‌باشد که موجب دور باطل شده و باعث شیوع بی‌اعتمادی و ناکارآمدی نسبت به این سیستم‌ها در ذهن کارفرمایان و ساکنین می‌شود.

آنچه مسلم است یک سیستم حفاظت از حریق وقتی کار آمد است وظیفه حیاطی خود را در یک زمان بحرانی به‌خوبی انجام می‌دهد که ضمن انتخاب و طراحی حساب شده توسط متخصصین باتجربه و نصب و اجرای صحیح با رعایت استانداردهای معتبر، حتماً مورد نگهداری و کنترل‌های دوره‌ای مکتوب قرار گیرد و در غیر این صورت قطعاً کارایی لازم را برای این مهم نخواهد داشت. باید به این نکته توجه شود که این‌گونه سیستم‌ها به دلیل ماهیت عملکرد حفاظتی، در طول مدتی که نصب می‌شوند مانند دیگر تجهیزات متداول توسط ساکنین مورد استفاده مستمر قرار نمی‌گیرند و چنانچه تست‌های دوره‌ای روی آن‌ها انجام نشود امکان دارد سال‌ها خراب باشند یا از کار افتاده باشند و کسی هم متوجه نگردد. نقش یک سیستم حفاظتی این است که شاید برای سال‌ها غیرفعال لیکن سالم و هوشیار باقی بماند تا تنها در یک‌لحظه حیاتی با صحت کامل از بروز یک فاجعه جلوگیری نماید لذا ملاحظه می‌گردد که این نوع عملکرد غیرفعال برای مدت طولانی همراه با نقش حیاتی در یک‌لحظه خاص با اغلب سیستم‌های دیگر که همواره مورد استفاده قرار می‌گیرند و صحت آن‌ها مرتباً توسط کاربر آزمایش می‌شود و خیلی از مواقع چنانچه خراب هم باشند احتمالاً حادثه‌ای اتفاق نمی‌افتد، خیلی فرق دارد و درک این موضوع برای کاربران دشوار است و لذا طراحان، مجریان و دست‌اندرکاران این مهم خود باید این ملاحظات را برای داشتن یک سیستم کارآمد برای موقعیت‌های ضروری در نظر داشته باشند و کاربران را در مورد اهمیت نگهداری آن‌ها کاملاً توجیه نمایند.

لذا در این کتاب ضمن تشریح طراحی سیستم‌های اعلام حریق بر اساس مقررات و استانداردهای ساخت‌وساز معتبر جهانی و تجربیات کاری و اطلاعات ارائه شده توسط سازندگان سیستم‌ها و تجهیزات اعلام حریق و افراد با تجربه و متخصص، سعی شده است برای آشنایی خوانندگان در هر زمینه سیستم‌های عملی موجود نیز معرفی شوند تا اینکه ضمن بالا بردن اطلاعات، طراح در موارد مرتبط دید عملی کافی پیدا کند که شایسته موقعیت تخصصی وی باشد و بتواند طراحی مهندسی متناسب با هر مکانی را انجام دهد.

فصل اول:
مبانی سیستم‌های حفاظت در برابر حریق

مقدمه:

حریق:

آتش یک واکنش شیمیایی است، مواد با پایه کربنی (سوخت آتش) ترکیب شده با اکسیژن (معمولاً یک قسمت از هوا) در اثر گرما تولید بخارهای قابل اشتعال می‌کنند و این بخارها پس از تماس با چیزهای به اندازه کافی داغ که بتواند بخار را آتش بزند شعله‌ور شده و حریق تولید می‌شود.

 به عبارت ساده چیزهایی که می‌توانند آتش بگیرند با چیزهایی که داغ هستند تماس حاصل می‌کنند و آتش تولید می‌شود. کتابخانه، موزه، بایگانی، بناهای تاریخی پر از مواد سوختنی مانند کاغذ، کتاب، دست نوشته و مبلمان و… هستند. پلاستیک، کاغذ، فوم، فیبر و مانند آن به معنای سوخت آتش هستند و این‌ها معمولاً با وسایلی مانند لامپ برق، گرم‌کننده‌ها، پنکه برقی و … احاطه شده‌اند که می‌توانند شروع کننده آتش باشند.

• فعالیت‌های شعله ساز مانند جوشکاری، لحیم‌کاری و مانند آن اغلب منشأ آتش هستند.
• حریق‌های عمدی متأسفانه بیشترین علت مشترک آتش‌سوزی‌هایی است که ریشه فرهنگی دارند و باید همیشه در طرح‌های حفاظت حریق موردتوجه قرار گیرند.

وقتی‌که عامل افروزش به سوخت تماس پیدا می‌کند آتش ایجاد و به دنبال آن حریق بدون دود و با رشد آهسته شروع می‌شود که این وضعیت از چند دقیقه تا چند ساعت می‌تواند طول بکشد که بستگی به نوع سوخت، چیدمانی و مقدار اکسیژن در دسترس دارد. در این دوره گرما افزایش یافته و حجم کم یا متوسطی از دود تولید می‌شود. بوی دود اولین آثار دود است که همیشه شروع آتش را مشخص می‌کند و انسان یا سیستم‌های اتوماتیک می‌توانند اولین مراحل کشف حریق را از این طریق انجام دهند که اگر در این مرحله آگاه‌سازی به‌موقع برای اطفاء حریق صورت گیرد می‌توان آتش را قبل از اینکه صدمات قابل‌ملاحظه‌ای وارد کند مهار کرد.

وقتی‌که ادامه روند ایجاد حریق به انتهای مرحله اول رسید حرارت به اندازه کافی وجود دارد که شعله‌های آتش شروع شده و هجوم آورند. زمانی که شعله شروع شد حالت نسبتاً خفیف حریق دیگر به وضعیت جدی و با رشد سریع شعله و گرما تبدیل می‌شود و در دقایق اولیه گرمای سقف می‌تواند تا بیش از١٠٠٠ درجه سانتی‌گراد افزایش یابد (١٨٠٠ درجه فارنهایت) این شعله می‌تواند چیزهای قابل‌احتراق مجاور را به آتش بکشد و خیلی سریع زندگی افراد درون اتاق را به مخاطره بی اندازد. در بین سه تا پنج دقیقه سقف اتاق تبدیل به یک کوره می‌شود و افزایش درجه حرارت به حدی است که تمام چیزهای قابل اشتعال درون اتاق یک‌باره باهم آتش می‌گیرند. در این زمان محتوای درون اتاق نابود می‌شود و بقای زندگی غیرممکن خواهد شد. تولید دود افزون بر چند صد مترمکعب در دقیقه می‌شود و همه‌جا تیره شده و پرتاب‌های انفجاری رخ می‌دهند.

در ادامه اگر ساختار ساختمان در برابر گسترش آتش مقاوم باشد آتش بقیه چیزهای قابل اشتعال را می‌سوزاند و خودبه‌خود خاموش می‌شود؛ اما اگر سقف یا دیوار در مقابل حریق استقامت کافی نداشته باشند (درب‌های باز، روزنه در سقف یا دیوار، سازه‌های ضعیف در برابر حریق و…) آتش به قسمت‌های مجاور گسترش میابد و اگر مهار نشود تمام ساختمان را نابود می‌کند.

یک مهار به‌موقع و مؤثر حریق بستگی به خاموش کردن شعله‌ها قبل یا بلافاصله بعد از تولید آن می‌باشد و در غیر این صورت صدمات وارده آن‌قدر جدی خواهند بود که نابود کننده و غیرقابل‌جبران باشند. در مراحل اولیه حریق حضور اشخاص با خاموش‌کننده‌های دستی می‌تواند مفید و مؤثر باشد و چنانچه اطلاع‌رسانی از وقوع آتش ضعیف یا اینکه رشد آتش سریع باشد خاموش‌کننده‌های دستی فرصت طلایی مرحله اولیه حریق را از دست می‌دهند و در این صورت تنها گروه‌های آتش‌نشانی با تجهیزات لازم و یا خاموش‌کننده‌های اتوماتیک موجود در محل شاید مؤثر واقع شوند لذا طراحی سیستم‌های اعلام حریق باید بر اساس ماهیت رفتار فوق‌الذکر ایجاد و گسترش آتش و با توجه به اهداف طرح، برای ایجاد یک سیستم کشف و اعلام حریق هرچه مؤثر صورت گیرد.

چرا سیستم اعلام حریق موردنیاز است؟

جواب این سؤال در کاربری ملک و ملزومات قانونی وجود دارد. در ساختمان‌های بلندمرتبه و بزرگ وجود این سیستم‌ها برای اعلام و آگاهی تمام ساکنین از یک حریق یا وضعیت اضطراری اساسی و لازم است و همچنین سیستم برای یک تخلیه منظم و حساب شده بکار گرفته می‌شود. سایت‌های بزرگ با گروه حریق داخلی به این سیستم نیاز دارند تا گروه را باخبر کند و آن‌ها را به سمت محل خطر هدایت نماید. سرمایه ممکن است قابل‌توجه باشد و نیاز به یک سیستم مطمئن اعلام حریق باشد. ساختمان ممکن است برای مدت طولانی خالی بماند و مالکین مایل باشند که درصورتی‌که اتفاق نامطلوبی رخ دهد گروه آتش‌نشان به طریق مناسب باخبر شوند. سیستم‌ های اعلام حریق اغلب برای موارد اضطراری مشابه کشف و اعلام حریق، مانند سیگنال اعلام خطر بمب، بررسی سیستم در مورد مکان یا دستگاه‌های در حالت خطر زیاد، اعلام حالت اضطراری و حتی اعلام اتمام کلاس در مدارس می‌توانند بکار روند. بعضی مواقع سیستم اعلام حریق برای جبران کمبودهای موجود در حفاظت سازه در برابر حریق یا پوشش دادن مخصوص موارد با ارزش، بکار می‌رود. ازاین‌رو سیستم اعلام حریق یک شبکه کنترل از کلیدهای اعلام دستی، سنسورهای خودکار کشف حریق و تجهیزات اعلام حریق را بر روی فضای حفاظت شده اعمال می‌کند که برای ساختمان مانند چشم و زبان باشند تا مرتباً ساختمان را بررسی کنند و چنانچه خطر ایجاد حریق به وجود آید اعلام خطر کنند همان‌طوری که اگر ما شعله آتشی ببینیم آن‌طور عمل می‌کنیم.

برای به حداقل رساندن خطر حریق و صدمات آن بر روی کلیه مکان‌ها خصوصاً آن‌هایی که از لحاظ جانی و مالی اهمیت خاصی دارند مانند مکان‌های تجمع عمومی و مکان‌هایی که اشیاء قیمتی و میراث فرهنگی در آن‌ها نگهداری می‌شود باید برنامه جامع و عملی حفاظت از حریق اجرا شود. محتوای برنامه باید شامل سعی در پیشگیری ایجاد آتش، بهبود ساختار ساختمان در مقابل حریق، روش‌های آشکارسازی گسترش حریق، آمادگی پرسنل مخصوص وضعیت اضطراری و تجهیز محل به وسایل مؤثر اطفاء حریق باشد. تمام موارد مذکور برای ایمنی از حریق در مکان‌های حفاظت شده مهم می‌باشند. بسیار مهم است که اهداف حفاظت موردنظر در هنگام آتش‌سوزی مشخص شود و برنامه‌ای معین گردد که طبق آن به این اهداف برسند. بنابراین سؤال اساسی که باید توسط مدیریت سرمایه جواب داده شود این است که بیشترین ابعاد آتش و صدماتی که محل مورد حفاظت در اثر آتش‌سوزی می‌پذیرد چقدر است؟ با این اطلاعات حفاظت جهت‌دار را می‌توان اعمال کرد. دیدگاه کلیدی حفاظت از حریق این است که به روش درست و بجا وضعیت اضطراری گسترش حریق مشخص شود و به ساکنین هشدار داده شود و ارگان‌های وضعیت اضطراری را باخبر سازند. این نقش یک سیستم کشف و اعلام حریق است. بر اساس دستورالعمل و برنامه کشف و پیشگیری حریق، ساختمان و نوع کاربری، تعداد و گروه ساکنین و اهمیت و حساسیت محتوا و مأموریت، سیستم حفاظت می‌تواند چندین عمل اساسی را انجام دهد. ابتدا اسبابی را فعال نگه می‌دارد (مانند دتکتورها) که گسترش آتش را دستی یا با روش خودکار تشخیص دهند؛ و سپس ساکنین را از وضعیت اضطراری حریق و انجام تخلیه ساختمان آگاه می‌سازد و دیگر فرستادن پیام اضطراری به مرکز آتش‌نشانی یا هر واحد مسئول می‌باشد همچنین می‌توانند برق را قطع کرده و سیستم‌های اطفاء را بکار اندازند و هر عمل خاص دیگری را که لازم باشد انجام دهند.

اصول طراحی سیستم اعلام حریق

اصول کلی طراحی سیستم‌های اعلام حریق و انتخاب سیستم مناسب در استانداردهای مختلف کم بیش به یک صورت بیان شده است در استاندارد BS5839 که مبنای بیشتر مطالب این مبحث می‌باشد اصول زیر برای انتخاب یک سیستم اعلام حریق به این صورت می‌باشد:

• اهداف حفاظت حریق با توجه به مشخصات ملک مشخص شود و اینکه حفاظت سرمایه و اموال موردنظر است یا حفاظت جانی و یا هر دو.
• نوع کاربری ساختمان یا ملک مشخص شود و سیستم حفاظت حریق مناسب با کاربری و مشخصات فیزیکی ملک طراحی و انتخاب شود.
• بسیار مفید است با افراد و مقام‌های مرتبط با حفاظت حریق قبل از هر نوع تصمیم‌گیری تماس حاصل شوند مانند اداره آتش‌نشانی منطقه شرکت‌های عرضه‌کننده و اشخاص متخصص سیستم‌های حفاظت حریق و حتی در بعضی مواقع نظرات کارشناسان بیمه به دلیل داشتن قرارداد آتی بیمه می‌تواند مفید باشد.

 استانداردها و مقرراتBritish Standard BS5839 Pt 1 – Code of Practice for the design, installation and maintenance of fire alarm systems in buildings) با توجه به مشخصات و کاربری ملک دسته‌بندی‌های دقیقی از انواع ساختمان‌ها بیان می‌کنند که با توجه به آن‌ها شرایط مناسب برای طرح، اجرا و نگهداری سیستم‌های حفاظت حریق معین می‌شود. قوانین BS5839 علاوه بر این‌ها برای محل‌های کار با بیش از ۴ نفر ملزم می‌کند که صاحب ملک خطر حریق و صدمات آن را برآورد کند و با محاسبات دقیق از حصول ایمنی اطمینان حاصل نماید (استفاده از روشنایی اضطراری و اعلام حریق در ارزیابی خطر و شرایط دیگر ایمن‌سازی در برابر حریق را جبران می‌کند)

مکان‌ها و سایت‌های خاص مانند، معادن، مکان‌های ورزشی، ایستگاه‌های زیرزمینی راه‌آهن و کارگاه‌های ساختمانی به علت خطرات بسیار زیاد آن‌ها با گزارش‌های موردقبول که از طرف مقام‌های رسمی آتش‌نشانی در آن سایت‌ها تهیه می‌گردد کنترل می‌شود. بعضی از مجوزهای مکان‌های تفریحی به مجوز قانونی از طرف مقام محلی نیاز دارند که معمولاً به‌وسیله گزارش قابل‌قبول مقام مجاز در آن محل، کنترل می‌شود.

در قوانین ۸۹/۳۹/ECC & 89/654/ECC اصول زیر برای اصول ایمنی در ارتباط با حریق وضع شده است که بیشتر به محیط‌های کاری مربوط می‌شود و محتوای آن نشان از اهمیت این موضوع دارد:

1. تهیه برآورد خطر حریق در محل کار (کلیه کارکنان، مردم، افراد ناتوان و با شرایط خاص باید در نظر گرفته شوند)
2. مشخص کردن وسایل قابل‌ملاحظه و افراد در خطر (در صورت بیش از ۵ نفر کارمند باید شمارش و ثبت شوند)
3. تهیه و نگهداری اقدامات و پیش‌گیری‌های احتیاطی از حریق
4. تهیه اطلاعات، دستورالعمل‌ها و کنترل‌های موردنیاز
5.  معرفی کردن اشخاصی که در طرح اضطراری متعهد مسئولیت خاص می‌باشند.
6. مشاوره با کارکنان درباره افراد معین شده و طرح اضطراری برای پیش‌گیری بهتر حریق
7. مطلع کردن دیگر ساکنان ساختمان در مورد هر احتمال خطر قابل‌ملاحظه‌ای که سلامتی آن‌ها را تهدید می‌کند و همکاری با آن‌ها برای کم کردن و کنترل این خطرها
8. کسی که کنترل مکانی بیش از یک محل کار را به عهده دارد و از کارکنان نمی‌باشد مسئول اجرای قوانین حریق است.
9. باید وسیله مناسب برای برقراری تماس با سرویس‌های اضطراری تهیه شود.
10. کارکنان باید با شخص مسئول در جهت رفع خطر آتش‌سوزی و اثرات آن همکاری کنند.

ملزومات: از اول دسامبر ١٩٩٩ خطر حریق باید برآورد شده و مکتوبات آن به‌طور کامل مرتباً بازبینی گردد.

دستگاه اجرایی: از وظایف مقامات آتش‌نشانی اعمال این قوانین می‌باشد.

مواردی که در برآورد حریق معین می‌گردند:

1. مشخص کردن خطرهای موجود
2. عامل‌ها و مسبب‌های احتراق
3. مشخص کردن افراد در خطر حریق
4. وسایل و راه‌های فرار از ساختمان
5. سیستم‌های اعلام حریق
6. سیستم‌های اطفاء حریق
7. مشخص کردن روال معین در هنگام آتش‌سوزی
8. مشخص کردن مشکلاتی که موارد بالا دارند و برنامه‌های رفع آن.

 قانون ١٩٩٩ به دلیل اهمیت و رعایت نکات توصیه شده و برای به حداقل رساندن خطرات ناشی از حریق در محل کار اضافه می‌کند که هر مکانی با تعداد کارکنان ۵ نفر یا بیشتر باید دارای طرح اضطراری و تشخیص خطر حریق مکتوب باشد و در غیر این صورت جرم محسوب می‌شود. اداره آتش‌نشانی منطقه می‌تواند ابلاغیه‌هایی اجباری مکمل را اعلام کرده و از موارد خلاف جلوگیری کند. در صورت وقوع آتش‌سوزی در ساختمان‌های بدون برآورد خطر حریق مکتوب، مالک ممکن است زندانی شده و از طرف شاکیان خصوصی مورد شکایت واقع شود.

استانداردهای مرتبط

استانداردها برای تجهیزات و عملکرد تجهیزات توسط مؤسساتی مانند BSI و یا موسسات استاندارد ملی تولید و یا تائید می‌شوند. آن‌ها برای یک محصول تنها و یا یک سری تولیدی بهترین عملکرد را چه از لحاظ طراحی و چه از لحاظ ساخت یا کاربرد تعیین می‌کنند.

استانداردهای زیر مربوط به اروپا و انگلیس می‌باشند که در مورد سیستم اعلام حریق وضع شده‌اند.

BS5839 سایت استانداردهای مربوط به کاربرد سیستم‌های اعلام حریق و تجهیزات آژیر در فضاهای معین شده، می‌باشد . خصوصاً قسمت اول مربوط به کاربری عمومی و قسمت ششم مربوط به کاربری مسکونی می‌باشد.

BS5839-1 جامع مقررات عملی برای سیستم کشف حریق و اعلام می‌باشد و مقررات حفاظت از مال و جان و همچنین بسیاری از توصیه‌ها و راهنمای‌های مفیدی برای صاحبان ملک و کارگزاران سیستم را در بر دارد . این استانداردها از اطلاعاتی که به صنایع تجهیزات کشف حریق به‌مرور در مدت ٣٠ سال رسیده و به‌وسیله متخصصین بررسی و تحلیل شده است ایجاد، گسترش و تکمیل گردیده است.

 BS5588  که برای رعایت جزئیات ملزومات موردنیاز ساختمان به کار می‌رود و اساساً مربوط به سازه و طراحی ساختمان است و شامل موضوعاتی در مورد سیستم اعلام حریق نیز می‌باشد که باید رعایت شوند.

BS7273  شامل مقررات اجرای سیستم‌های حفاظت حریق مختلف است. به‌طورکلی این جدا از سیستم‌های اعلام حریق در نظر گرفته می‌شود ولیکن هنگامی‌که بین دو سیستم نیاز به انتخاب است یا اینکه دو سیستم بر هم اثر می‌کنند و باید متصل شوند مفید واقع می‌شود.

EN 60079-14, BS EN 50281-1-2  فضاهایی را که امکان ریسک گازها یا بخار انفجاری یا گردوغبار در آن‌ها وجود دارد را پوشش می‌دهد.

EN54  استانداردهای طراحی و مشخصات مربوط به تجهیزاتی که سیستم اعلام حریق را به وجود می‌آورند می‌باشد. هر قسمت مربوط به قطعات مختلف تجهیزات می‌باشد مثلاً قسمت سوم مربوط به تجهیزات آژیر، قسمت یازدهم مربوط به کلیدهای اعلام و قسمت چهارم مربوط به منبع تغذیه و … است.

اجرای بعضی از قسمت‌های این استاندارد با شرایط انتخاب می‌شوند و به یک کاربری خاص که در یکجا مورد استفاده است و به همه‌جا مربوط نمی‌شود بستگی دارد.

مثلاً تمام کنترل‌ها و تجهیزات نشانگر باید بتوانند حریق را به کمک حسگر‌ها مشخص کنند، باید عملیات مشخصی را پیگیری کنند (مانند وضعیت کابل‌ها که اتصال کوتاه شده‌اند و یا اینکه آیا قطع هستند و…) و باید برای انجام عملیاتی موردنظر در آن فضا، بشود آن‌ها را از کار انداخت اما اینکه امکانات تست یا تأخیر در خروجی داشته باشند اختیاری است ولیکن اگر این امکانات در کاربرد خاصی لازم است پس باید رعایت شوند.

بنابراین لازم است وقتی‌که EN54 موردقبول است قسمت مربوطه مشخص شود و استاندارد بکار گرفته شده در طراحی (مانند BS5839-1) برای معین کردن گزینه خاص مذکور مورد استفاده قرار گیرد.

BS7671 قبلاً به‌عنوان مقررات IEE در سیم‌کشی شناخته شده بود. در BS5839-1 اکنون تمام اجزاء نصب سیستم پوشش داده می‌شود

١- الگوهای طراحی سیستم حفاظت در برابر حریق:

در تعیین حداقل‌های لازم برای سیستم‌های حفاظت در برابر حریق و متناسب با ویژگی‌های هر ملک مقررات الگوهای متفاوتی را ارائه می‌کنند که به آن‌ها سیستم‌های حفاظتی می‌گویند. یک ملک با توجه به کاربری آن و اهدافی که سیستم‌های اعلام و اطفاء حریق برای رسیدن به آن‌ها اجرا می‌شوند، مطابق یکی از این سیستم‌های مطرح شده حفاظت خواهد شد و تجهیزات اعلام و اطفاء حریق بکار گرفته در آن ملک باید حداقل‌های مشخص شده در آن الگوی معین را داشته باشند. استانداردها اطلاعات کامل و مفیدی برای انتخاب این الگوها را دارند که بر اساس آن‌ها سازمان‌های مسئول ضوابط خاص یک ملک را مشخص می‌کنند و بیان آن مطالب خارج از اهداف این بحث می‌باشد و برای طراح یک سیستم اعلام حریق شناخت انواع الگوهای حفاظت و دانستن مشخصات هرکدام لازم است تا بر اساس آن نیازهای طرح را معین کند و لذا در اینجا تنها به بیان این الگوها اکتفا خواهد شد. قوانین BS5839 الگوهای حفاظتی را به‌صورت زیر تقسیم‌بندی می‌کند که در آن اهداف وسعت سیستم روشن می‌شود:

• سیستم‌های نوع (Property Protection) P: سیستم‌های حفاظت سرمایه
• سیستم‌های نوع (Life Protection) L: سیستم‌های حفاظت جانی
• سیستم نوع (Manual Protection) M: تنها اعلام دستی و غیر اتوماتیک.

١-١ حفاظت سرمایه P: Property Protection

 یک سیستم اعلام حریق رضایت‌بخش برای حفاظت ملک و اقلام سرمایه‌ای باید در مراحل اولیه و قبل از وارد شدن خسارت جدی به اموال حریق را به‌طور خودکار تشخیص دهد و محل آن را مشخص کند و همچنین به موقع آژیر مؤثری ایجاد کند که نیروهای آتش‌نشانی اعم از پرسنل مستقر و گروه اطفای حریق خارج از محل مطلع گردند. ازآنجاکه برای حفظ سرمایه زمان رسیدگی گروه اطفای حریق تا حد ممکن باید کم باشد اتصال یک خط مستقیم و مستقل اعلام به مرکز آتش‌نشانی بسیار مؤثر می‌باشد. سیستم‌های نوع P خود دارای زیرسیستم‌هایی ازاین‌قرارند:

 P1) در این دسته تمام ساختمان باید تحت حفاظت قرار گیرد. تمام فضاها به‌وسیله حسگرهای (دتکتور) خودکار پوشش داده شده است و فقط فضاهای خالی با ارتفاع کمتر از ٨٠ سانتیمتر (مگر اینکه گسترش آتش بین اتاق‌ها به‌وسیله آن قابل انجام باشد)، توالت‌ها، حمام، دوش و قفسه‌های کوچک‌تر از ۱m² و راه‌پله را شامل نمی‌شود. همان‌طور که ملاحظه می‌گردد این زیرسیستم بیشترین درجه حفاظتی را دارد.

P2) در این دسته فقط قسمت‌هایی از ساختمان که مشخص شده‌اند باید دارای حفاظت حریق باشند که معمولاً شامل احتمال بالای حریق می‌باشند. قسمت‌های حفاظت نشده باید به‌وسیله مانع فیزیکی جدا شوند.

١-٢ حفاظت جانی L: Life Protection

 یک سیستم اعلام حریق شایسته برای حفاظت جانی باید شامل هشدار حریقی باشد که در زمان مناسب با داشتن فرصت کافی برای فرار به صدا درآید؛ مانند سیستم نوع P این سیستم نیز خود دارای زیرسیستم‌هایی می‌باشد.

L1) این دسته حفاظت تمام ساختمان را شامل می‌شود. حسگرهای اتوماتیک تمام اتاق‌ها و فضاها را پوشش می‌دهند و تنها موارد با ریسک کم‌خطر را شامل نمی‌شوند مانند دستشویی، روشویی، حمام (بدون ریسک ایجاد حریق عمدی)، قفسه‌های کوچک‌تر از یک متر، راه‌پله و لابی و فضاهای خالی کمتر از ٨٠ سانتیمتر ارتفاع (غیر از مواردی که گسترش آتش توسط آن‌ها بتواند صورت پذیرد)

L2) حفاظت قسمت‌های مشخص شده ساختمان و تمام قسمت‌های پوشش داده توسط نوع L3. این فضاها معمولاً ریسک بالای خطر جانی را در بر دارند مانند مسیرهای فرار (پوشش L3)، فضاهای خواب بدون نگهبان یا ناظر، فضاهای با احتمال زیاد شعله‌وری که می‌تواند به محل‌های ساکنین گسترش یابد (مانند اتاق‌های انبار، آشپزخانه و اتاق تأسیسات)، جاهایی که ساکنین اساساً مسن، مریض یا ناآشنا به محیط هستند.

L3) حفاظت راه‌های فرار

١- راه روها، گذرگاه‌ها و تمام پلکان‌های عمودی

٢- ورودی اتاق‌ها به مسیرهای فرار (مواردی که به راه روهای کوتاه‌تر از ۴m وارد شود نیازی به حفاظت ندارد)

٣- بالای هر راه‌پله و پاگرد

۴- بالای بالابرهای عمودی مانند محور آسانسورها

۵- در هر سطحی بین ۵/۱ متر از دسترسی به هر بالابر عمودی شکل ۴-١۴

L4) حفاظت از مسیرهای اصلی فرار

 ١- فقط راه رو راه‌پله‌های فرار حریق

 ٢- بالای راه رو پله آتش و در پاگرد اصلی

 ٣- فضاهای باز که در آن‌ها ساکنین سریعاً از آتش آگاه می‌شوند نیازی به حفاظت ندارد مگر اینکه بخشی از راه فرار فضای دیگر باشد.

 L5) حفاظت با هدف ایمنی ویژه حریق: در پیش طرح باید مشخص شود که اتاق‌ها دارای پوشش دتکتور خودکار هستند و نوع آن‌ها مشخص شود.

١-٣ سیستم دستی M

در این نوع حفاظت، تنها به اعلام حریق توسط شاغلین و یا ساکنین در ملک با کلیدهای اعلام دستی که در جاهای مختلف کار گذاشته شده است اکتفا می‌شود و سیستم کشف خودکار وجود ندارد و فرض بر این است که چنانچه در هنگامی‌که ساختمان خالی از سکنه نباشد و یکی از افراد حاضر متوجه ایجاد حریق گردد بتواند دیگران را خبر کند و این کار را توسط فشار دادن کلیدهای اعلام دستی که باعث به صدا در آمدن آژیر خطر می‌شود، انجام می‌دهد. این‌چنین سیستم‌هایی برای مکان‌هایی که احتمال خوابیدن وجود ندارد به‌عنوان نیاز ابتدایی سیستم‌های ایمنی مطرح می‌باشند. تمام سیستم‌های حفاظت جانی باید دارای سیستم اعلام دستی باشند به‌جز سیستم نوع L5 (حفاظت با هدف ایمنی ویژه حریق). اعلام دستی و غیر خودکار حریق اولین سیستم بکار گرفته شده برای حفاظت از حریق و اعلام وضعیت‌های اضطراری بوده است.

 تعاریف مرتبط: چند تعریف زیر برای آشنایی طراحان سیستم‌های حریق به عبارت‌های مرتبط با این مبحث سودمند می‌باشد گرچه شاید مستقیماً مورد استفاده قرار نگیرند.

 ۱-۴ T-Rating

این پارامتر و پارامترهای مشابه بعدی برای ارزیابی کیفیت مسدود شدن مجراهای نفوذ آتش از مکانی به مکان دیگر (مانند سوراخ‌های اطراف لوله‌های تأسیسات عبور داده شده در یک دیوار، جدار) و یا ارزیابی موانع آتش در انتقال حریق در قسمت‌هایی که وجود آن‌ها اهمیت دارد، می‌باشد و نشان می‌دهد که در هنگام حریق مجرای مسدود شده در یک دیوار چقدر در مقابل انتقال حرارت و شعله – از قسمت آتش‌سوزی شده در یک طرف دیوار یا مانع آتش به طرف دیگر دیوار که دچار حریق نشده است – مقاومت نشان می‌دهد.

 این مقاومت در برابر انتقال گرما به‌صورت یک پارامتر فیزیکی اندازه‌گیری شده و در قالب زمان بیان می‌شود و مشخصاً زمانی را شامل می‌شود که درجه حرارت در سطحی از دیوار یا کف فضای متصل به مجرا و روی ماده پر کننده مجرا در طرفی که دچار حریق نشده است از زمانی که حریق شروع شده است، حداکثر ١٨١ درجه سانتی‌گراد از در جه حرارت محیط تجاوز نکند و به واحد ساعت داده می‌شود. این درجه حرارت مربوط می‌شود به درجه حرارت آتش گرفتن عایق کابل‌ها و موادی که می‌توانند در تماس با لوله‌های داغ و داکت و غیره باشند؛ مثلاً T-Rating=3 نشان می‌دهد پس از رخ دادن حریق در یک طرف دیوار، ٣ ساعت طول می‌کشد که در قسمت‌های مذکور در طرف دیگر دیوار ١٨١درجه سانتی‌گراد دمایشان بیشتر از درجه حرارت آن محیط شود و در بیشتر موارد این زمان کافی برای رسیدن پرسنل آتش‌نشانی به محل و پیدا کردن محل حریق و دخالت نیروها برای مهار آتش می‌باشد و قبل از اینکه نفوذ حریق و حرارت به قسمت دیگر، آن مکان را ویران کند. همچنین مقررات در این مدت عبور شعله از سیستم را ممنوع کرده و پیش‌بینی می‌کند که در هنگام اطفاء حریق مواد پرکننده آن روزنه تحت تأثیر ریزش آب از نازل‌های آتش‌نشان‌ها می‌باشد به همین علت در هنگام اندازه‌گیری این پارامتر برای انواع مواد ساخته شده، در آزمایشگاه تست همراه با ریزش آب با همان شدت معمولی نازل شیلنگ‌های آتش‌نشانی انجام می‌گیرد و اندازه‌گیری می‌شود.

۱-۵ L-Rating

مشخصه ایست که به مسئولین کمک می‌کند در مورد شایستگی سیستم‌های توقف حریق (FIRE STOP SYSTEM) در حفاظت مجراها و شکاف‌ها، کف و موانع دود (SMOK BARRIERS) با هدف محدود کردن انتقال دود بر اساس مقررات(National Fire Protection Association)  NFPA قضاوت کنند.

 UL مقدار L-Rating را به‌وسیله اندازه‌گیری مقدار هوای نفوذی از طریق مواد محدود کننده حریق تعیین می‌کند که برابر مقدار CFM در فوت مربع (CFM/sq.ft) در درجه حرارت محیط و یا در ٢٠۴ درجه سانتی‌گراد و فشار ۰٫۵ mmHg می‌باشد .

۱-۶ F-Rating

مشخصه‌ای است که به ساعت داده می‌شود و زمانی را مشخص می‌کند که در آن مدت شعله از میان سیستم عبور نکرده و همچنین شامل تحمل تست آب قابل‌قبولی باشد. در تست آب بعد از زمان مشخص سوختن، مجموعه مورد تست از درون کوره تست در آورده شده و در معرض جریان شدید آب لوله آتش‌نشان قرار می‌گیرد تا مقاومت آن اندازه‌گیری شود.

فصل ٢ 

 انواع سیستم‌های اعلام حریق

٢- انواع سیستم‌های اعلام حریق

هر مکانی بر اساس کاربری و اهداف حفاظت و الگوی حفاظت تعیین‌شده نیاز به فن‌آوری و سیستم متفاوت کشف و اعلام حریق برای رسیدن به آن اهداف را دارد. امروزه سیستم‌های بسیار متفاوتی برای کاربردهای متفاوت طراحی و ساخته شده‌اند که بعضی بسیار کارایی بالا دارند و طبیعتاً برای مکان‌های حساس و با ارزش بکار گرفته می‌شوند و هزینه نسبتاً زیادی دارند و بعضی دیگر ساده و برای منظورهای خاص بسیار هم مناسب هستند و بنابراین انتخاب سیستم مناسب بسیار با اهمیت است و برای مطمئن‌تر بودن از کارایی سیستم همیشه انتخاب مجهزترین و گران‌ترین سیستم شاید چندان هم گزینه مناسب نباشد چون‌که معمولاً سیستم‌های پیچیده مشکلات خاص خود را دارند و بعضاً برای درست کار کردن نیاز به هزینه و مراقبت‌های بعدی بیشتری دارند لذا توصیه می‌شود ضمن در نظر گرفتن گسترش احتمالی طرح، ساده‌ترین سیستم که بتواند جواب‌گوی اهداف موردنظر باشد را انتخاب کنیم و برای این منظور باید از ابتدا شرایط طرح خوب بررسی شود که روش‌های رسیدن به آن را به‌مرور ذکر خواهیم کرد. برای مقایسه و انتخاب سیستم اعلام حریق جدول ٢-١ در انتهای مبحث می‌تواند بسیار مفید باشد.

 سیستم‌های اعلام حریق را می‌توان به‌صورت زیر دسته‌بندی کرد:

• سیستم‌های متداول                              Conventional systems
• سیستم‌های قابل آدرس‌دهی                   Addressable systems
• سیستم‌های قابل آدرس‌دهی آنالوگ          Analogue addressable
• سیستم‌های مکشی                               Aspirated systems
• سیستم‌های حریق رادیویی                      Radio fire systems
• سیستم‌های تصویربرداری                       Camera

٢-١ سیستم متعارف اعلام حریق  Conventional

سیستم کشف و اعلام حریق متداول سال‌ها روش استاندارد برای اعلام اضطراری حریق بوده است که شامل یک کنترل پنل، تعدادی حسگر‌های مختلف کشف حریق، کلیدهای اعلام دستی حریق و تعدادی وسایل اخباری مانند آژیر می‌باشد. در سیستم متداول از کنترل پنل یک یا چند مدار که به حسگر‌های خودکار حریق و یا کلیدهای اعلام دستی وصل می‌باشند به قسمت‌های مختلف ساختمان یا فضای حفاظت شده کشیده می‌شوند. انتخاب و چیدمانی این حسگر‌ها به فاکتورهای زیاد مانند اینکه به عملکرد خودکار مورد احتیاج است یا دستی، دمای اطراف و شرایط محیط چگونه باشد و یا سرعت پاسخ سیستم اعلام موردنظر چقدر باشد، بستگی دارد.

معمولاً یک یا چند نوع از این اسباب برای اعمال اهداف موردنظر در طول یک مدار قرار می‌گیرند. به‌محض ایجاد حریق یک یا چند دتکتور (حسگر) که در مدار نزدیک به محل حریق قرار دارد بکار می‌افتد و مدار مربوطه بسته می‌شود که این عمل برای کنترل پنل اعلام حریق مانند بروز یک وضعیت اضطراری می‌باشد. سپس پنل عمل کرده و یک یا چند مدار آژیر در ساختمان یا خط متصل به گروه‌های اضطراری را فعال می‌کند. پنل می‌تواند سیگنال اضطراری را به یک کنترل پنل دیگر ارسال کند تا در جای دیگر هم این وضعیت اعلام شود. برای اطمینان از اینکه سیستم بدرستی کار می‌کند و همچنین مدارها از لحاظ قطعی یا اتصال کوتاه آزمایش شوند، مرتباً از کنترل پنل یک جریان کوچک به هر مدار جداگانه فرستاده می‌شود تا در صورت قطعی مدار یا هر اشکال دیگر که موجب قطع شدن جریان در مدارها گردد سیستم متوجه آن مدار معیوب بشود و آن را به‌صورت یک چراغ اشکال روی صفحه کنترل پنل نمایش دهد که نشان می‌دهد لازم است آن مدار کنترل گردد.

در یک سیستم آژیر متداول تمام تحلیل وضعیت حریق و ایجاد صدای آژیر به‌وسیله سخت‌افزار و میکروپروسسور سیستم انجام می‌شود که شامل مدارات الکترونیکی چند زوج سیم و تعدادی رله‌های بسته و باز و دیودهای نصب شده می‌باشد و به سبب این ترکیب است که سیستم می‌تواند مدار را کنترل و بررسی کند . از مزایای سیستم اعلام حریق متداول سادگی آن برای ساختمان‌های کوچک و متوسط می‌باشد و سرویس آن به افراد متخصص و آموزش گسترده نیاز ندارد و عیب آن اینکه برای ساختمان‌های بزرگ سیم‌کشی زیادی برای اتصال به کلیه تجهیزات انجام می‌گیرد که باعث بالا رفتن هزینه نصب می‌شود و همچنین نگهداری و سرویس آن دشوار و پرخرج است. هر نوع دتکتوری به نوع خاصی از تست نیاز دارد که معلوم شود درست کار می‌کند یا خیر. بعضی از دتکتورها باید به‌صورت دوره‌ای جداشده و تمیز و کالیبره شوند تا کارکرد صحیح داشته باشند.

با سیستم متداول روش معینی برای اینکه کدام دتکتور نیاز به سرویس دارد وجود ندارد لذا باید همه دتکتورها باز شده و سرویس شوند که موجب صرف وقت و هزینه و کار طاقت‌فرسا می‌شود. اگر حالت اشکال در یک مدار نشان داده شود معین نمی‌شود کجای مدار دارای اشکال است و لذا تکنسین‌ها باید تمام مدار را تجسس کنند تا عیب را پیدا کنند. معمولاً برای تشخیص بهتر و سریع‌تر مکان حریق در زمان آتش‌سوزی، یک فضای تحت حفاظت به تعدادی ناحیه (Zone) تقسیم شده و معمولاً با حروف لاتین Z1، Z2، Z3 نام‌گذاری می‌شوند و یک نقشه راهنما از ناحیه‌های تعریف شده در آن ساختمان یا فضای حفاظت شده و با ذکر اسامی ناحیه‌ها تهیه می‌شود و در کنار کنترل پنل نصب می‌گردد. هرکدام از ناحیه‌ها با مدار جداگانه (که شرح داده شد و در آن‌ها ابزارهایی مانند دتکتورهای دود، گرما، آتش، گاز، شعله و کلیدهای اعلام دستی و … برای کشف حریق وجود دارد) به اتصال معین روی کنترل پنل با نام همان ناحیه وصل می‌شوند و در صورت تحریک ابزار کشف خودکار (دتکتورها) به دلیل وجود اثرات فیزیکی حریق و یا تحریک دستی کلیدهای اعلام حریق در یک مدار، کنترل پنل متوجه وضعیت اضطراری در آن مدار شده و ضمن اینکه آژیر را به صدا در می‌آورد ناحیه حریق را نیز به‌وسیله روشن کردن چراغ مربوطه به همان ناحیه، روی کنترل پنل مشخص می‌کند و از این طریق وقتی‌که پس از به صدا در آمدن آژیرهای اعلام حریق آتش‌نشان‌ها یا مسئولین مربوطه به کنترل پنل حریق مراجعه می‌کنند با کمک شکل راهنمای ناحیه‌ها سریع‌تر می‌فهمند در کجای ساختمان آتش‌سوزی شروع شده است. پنل‌های کنترل سیستم‌های متداول شامل چند ورودی برای چند ناحیه مختلف می‌باشد که مدارهای خاص هر ناحیه جداگانه به ترمینال مربوطه به آن ناحیه روی کنترل پنل وصل می‌شوند و همچنین یک یا چند خروجی برای مدار آژیر‌ها موجود می‌باشند (شکل ٢-١).

شکل ٢-١ شماتیک یک سیستم اعلام حریق متداول با نمونه یک مدار مخلوط و یک مدار آژیر

روی کنترل پنل ترمینال‌های ورودی هم با حروف Z1,Z2,Z3,… مشخص می‌شوند که هرکدام بر اساس طرح، برای یک ناحیه در نظر گرفته می‌شود و کلیه دتکتورها (از هر نوع) و کلیدهای اعلام دستی (عموماً کلیدهای با حفاظ شکستنی یا در بعضی موارد فشاری) که برای فضاهای مختلف آن ناحیه پیش‌بینی شده است می‌توانند همگی روی این مدار قرار گرفته و به ترمینال تعین شده بر روی کنترل پنل وصل شوند و در انتهای مدار مذکور (بعد از تمام دتکتورها و کلیدها) برای برقراری جریان کوچک تست که در مدار باید همواره وجود داشته باشد یک مقاومت ، دیود یا خازن اضافه می‌شود و به این صورت مدار الکتریکی کامل می‌گردد البته در بعضی از سیستم‌ها برای کنترل کامل مدار سیم‌کشی fully supervise wiring و کالیبراسیون تنها یک عنصر (مقاومت ، دیود یا خازن) در انتهای مدار دارند EOLR end of line resistor و در بعضی دیگر یک ماژول در انتهای مدار دارند که هم صحت مدار و هم صحت تغذیه را نشان می‌دهد EOLM end of line module.

 معمولاً یک لامپ LED قرمزرنگ بر روی دتکتورها قرار دارد و با هرچند ثانیه یک‌بار چشمک زدن درستی آن را نشان می‌دهد و در زمان وقوع حریق لامپ LED دتکتوری که به علت تحریک شدن (در اثر یک یا بیشتر اثرات فیزیکی حریق) باعث فعال شدن سیستم شده است روشن باقی می‌ماند البته واضح است که روشن ماندن چراغ روی دتکتور چندان تأثیری بر پیدا کردن محل آتش ندارد چون با نزدیک شدن به محل آتش اثرات خود آتش بارزتر می‌باشد و این تنها ضمن کمک، بیشتر در مواقع نقص و یا تحریک بی‌جای سیستم، برای پیدا کردن محل ایجاد تحریک احتمالاً نادرست، مؤثر است. در بعضی دتکتورها در صورت معیوب شدن دتکتور، رنگ چراغ مذکور روی آن عوض می‌شود.

 می‌توان تنها دتکتورهای یک ناحیه را روی یک مدار متصل به کنترل پنل (مثلاً ترمینال Z1) وصل کرد و روی مدار ورودی به ترمینال دیگری (مثلاً ترمینال Z2) فقط کلیدهای اعلام دستی آن ناحیه را نصب کرد این طراحی باوجوداینکه در بیشتر مراجع به دلیل بیشتر شدن ضریب اطمینان توصیه شده است ولیکن چون در یک ناحیه معماری ساختمان دو ناحیه کشف (یکی مربوط به کلیدها و دیگری مربوط به دتکتورها) داریم لذا دو مدار الکتریکی جداگانه باید کشیده شود و البته ممکن است هزینه اجرا زیادتر شود. (شکل ٢-٢)

شکل ٢-٢ شماتیک یک سیستم اعلام حریق متداول

بر روی نقشه راهنمای ناحیه‌های کشف حریق کنار کنترل پنل، ناحیه کلیدها و ناحیه مربوط به دتکتورها نشان داده می‌شود. یکی از حسن‌های این روش طراحی این است که اگر به دلیل دست‌کاری‌های عمدی و غیرعمدی کلیدهای اعلام دستی به غلط زیاد سیستم کنترل را به صدا درآورند چنانچه در آن محیط نصب کلیدهای اعلام دستی قابل حذف تشخیص داده شوند و از لحاظ مقررات منعی نداشته باشد به راحتی می‌توان مدار آن‌ها را موقتاً از سیستم خارج کرد.

 آژیرها و چراغ‌های هشدار در نظر گرفته شده برای علائم اخباری در ساختمان معمولاً شامل ناحیه بندی نمی‌شوند چون‌که در صورت خطر آتش‌سوزی همه ساکنین ساختمان باید برای تخلیه فوری آگاه شوند لذا در بیشتر مکان‌ها (موارد استثنایی در مباحث بعدی مربوط به صداسازها ذکر خواهد شد)آن‌ها کلاً بر روی یک مدار و به ترمینال sounders روی کنترل پنل وصل می‌شوند و در صورت بروز حریق در تمام ساختمان باهم به صدا درمی‌آیند و کلیه چراغ‌های هشدار نیز با هم روشن می‌شوند. تعداد آژیرهای قابل نصب و چراغ‌ها به ظرفیت سیستم کنترل بستگی دارد و البته در بیشتر سیستم‌های اعلام در صورت نیاز به تعداد بیشتر هشداردهنده‌ها به‌نوعی این قابل‌افزایش و یا انتقال آن‌ها به نقطه دور وجود دارد.

در شکل ٢-٣ یک مثال ساده از توزیع تجهیزات در سیستم اعلام حریق متداول نشان داده شده است.

در جدول ٢-١ مقدار نمونه ولتاژ و جریان یک مدار را در وضعیت‌های مختلف سیستم اعلام حریق برای مداری که با ٢۴ ولت تغذیه می‌شود، نشان داده شده است. بر اساس همین مقادیر جریان و ولتاژ است که سیستم متوجه وضعیت آن ناحیه می‌گردد.

جدول ٢-١

ولتاژ	جریان	وضعیت
۲۴V	<3mA	مدارباز
۱۸V	۵mA (بستگی به مقاومت آخر خط دارد)	حالت عادی
۴-۱۵V	۵۰mA (بستگی به کنترل پنل دارد)	وضعیت حریق
۰V	زیاد (بستگی به کنترل پنل دارد)	اتصال کوتاه

    مدارهای سیستم اعلام حریق ممکن است به‌سادگی شکل‌های نشان داده نباشند و برحسب نیاز شامل ورودی و یا خروجی‌های متعددی برای منظورهای خاص باشند. البته کنترل پنل سیستم اعلام حریق باید متناسب با نیازهای موجود توانایی اضافه کردن بردهای لازم را داشته باشد.

معمولاً ماژول‌های واسطه برای عملیات مختلف وجود دارد که همراه دیگر اجزاء مانند دتکتورها در مدار قرار می‌گیرند و یا اینکه به برد اصلی کنترل پنل اضافه می‌شوند. در شکل زیر یک نمونه از مدارهای کامل‌تر از سیستم اعلام حریق نشان داده شده است.

٢-١-١ سیم بندی مدار الکتریکی ناحیه‌های اعلام حریق متداول

تعداد خطوط مدار ناحیه‌های حفاظت شده و شکل سیم بندی در سیستم‌های اعلام حریق متفاوت است و باید به مشخصات فنی آن‌ها مراجعه کرد. در سیستم‌های متداول تعداد خطوط هر مدار چهار سیم می‌باشد شکل ٢-٣. سیستم‌های اعلام حریق دو خطی مشابه سیستم‌های اعلام حریق متداول هستند و تنها تفاوت در این است که کلیه وسایل و تجهیزات اعلام در منطقه حفاظت شده بر روی یک زوج سیم وصل شده‌اند. در بعضی از این سیستم‌های پیشرفته نیاز به مدار مجزای صوتی نمیباشد و حدود ۴٠% در هزینه صرفه‌جویی می‌گردد.

شماتیک نمونه مدارهای سیستم اعلام حریق دو خطی

شکل ٢-٣ سیم بندی نمونه مدارهای متداول چهار خطی و دو خطی

به‌طورکلی دو روش سیم بندی برای تغذیه و ارتباط با تجهیزات الکتریکی وجود دارد که کلاس A و کلاس B گفته می‌شوند. در روش معمولی کلاس B تجهیزات تنها ازیک‌طرف به سیستم کنترل و یا تغذیه وصل می‌شوند ولی در کلاس A تجهیزات به‌صورت یک حلقه از دو طرف به سیستم متصل می‌شوند. شکل ٢-۴ سیم بندی به‌صورت کلاس B در سمت راست و کلاس A در سمت چپ در کلاس A اطمینان برقراری ارتباط بیشتر است و چنانچه مدار از یک قسمت صدمه بیند یا قطع شود تجهیزات از سمت دیگر به سیستم و یا تغذیه وصل می‌باشند و کنترل و یا تغذیه قطع نمی‌شود.

استاندارد برای طراحی و اجرای مدارهای الکتریکی سیستم‌های اعلام حریق با یکی از روش‌های کلاس A و یا B الزاماتی ندارد و بر اساس نیاز طرح و با توجه به ساختار متفاوت سیستم کنترل اعلام حریق و امکانات هرکدام، مدار ناحیه‌های سیستم اعلام حریق را با یکی از دو روش می‌توان اجرا کرد. تابلو کنترل اعلام حریق با مدار کلاس B به وسیله برقراری یک جریان مداوم بسیار کم صحت مدار را در حالت عادی به‌طور دائم کنترل می‌کند و برای محدود کردن جریان نیاز به یک مقاومت آخر خط می‌باشد.

در کلاس A چون حلقه مدار به تابلو کنترل بر می‌گردد دیگر مقاومت آخر خط وجود ندارد و در واقع بازرسی خط به وسیله مدار اضافی الحاق شده انجام می‌شود؛ مانند شکل اگر قسمتی از مدار در کلاس B قطع شود تابلو کنترل اعلام حریق پیغام قطع شدن و اشکال مدار را برای انجام بررسی و تعمیرات لازم ایجاد می‌کند و تجهیزاتی که بعد از قطعی مدار می‌باشند از کار می‌افتند ولیکن تجهیزاتی که بین قطعی و تابلو قرار دارند به کار خود ادامه می‌دهند. در کلاس A اگر قسمتی از مدار قطع شود همه و یا بیشتر تجهیزات به کار خود ادامه می‌دهند.

سیم بندی ناحیه‌های اعلام حریق در کلاس A و کلاس B

اساساً وقتی تابلو اعلام حریق در یک مدار کلاس A متوجه یک قطعی می‌شود به‌طور خودکار وضعیت را به‌صورت دو مدار کلاس B کنترل می‌کند که یک مدار همان قطعه مدار باقی مانده کلاس A قبلی و دیگری انتهای حلقه متصل به تابلو می‌باشد و تقریباً همه تجهیزات بر روی این دو مدار باقی می‌مانند. برای جلوگیری از اثر اتصال کوتاه و یا اشکال دیگری بر روی حلقه مدار از تجهیزات مجزا کننده (isolator ) استفاده می‌شود. در مواردی که حلقه مدار طولانی است امکان بروز اشکال در یک قسمت مدار زیاد می‌شود و این اشکال ممکن است قسمت‌های دیگر مدار را دچار مشکل کند.

مجزا کننده‌ها بدون تأثیر بر عملکرد مدار به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که از لحاظ مداری دو قسمت مدار را از یکدیگر کاملاً مجزا می‌کنند به‌طوری‌که در صورت بروز اشکال دریکی از تجهیزات، قسمت دیگر مدار به‌طور عادی به کار خود ادامه می‌دهد. علاوه بر تجهیزات متداول و مجزا کننده‌ها، ماژول‌های گسترش ناحیه اعلام، رله‌های خروجی برای به راه انداختن خاموش‌کننده‌ها، ماژول‌های متنوع دیگری نیز وجود دارند که در صورت نیاز می‌توانند به یک مدار اضافه شوند.

٢-۴ سیستم‌های قابل آدرس‌دهی  Addressable

سیستم قابل آدرس‌دهی یکی از پیشرفته‌ترین نوع فن‌آوری کشف و اعلام حریق می‌باشند. در این‌ها تمام اجزاء بر روی یک مدار حلقوی که لوپ (LOOP) گفته می‌شود وصل می‌شوند.

شکل ٢-۵- نمای کنترل پنل سیستم آنالوگ قابل آدرس‌دهی

کنترل پنل از طریق سیگنال‌هایی که از وسایل مختلف می‌آید آن‌ها را منحصراً تشخیص می‌دهد لذا در زمان وقوع حریق محلی که درآن ‌یک دتکتور فعال شده است روی کنترل پنل مشخص می‌شود بنابراین سریعاً برای کنترل و یا اطفاء حریق می‌توان به محل مشخص شده رسید که خصوصاً برای مکان‌های گسترده یا در محل‌های خاص پراهمیت این سرعت عمل بسیار ارزشمند است.

 معمولاً یک حلقه سیم‌کشی برای وسایل و تجهیزات وجود دارد که از مدار آژیرها جدا می‌باشد.

برخلاف سیستم‌های نوع متداول اعلام، این سیستم‌ها می‌توانند وضعیت تمام اجزاء را در ایجاد آژیر، از طریق میکروپروسسور و نرم‌افزار منحصراً کنترل و بررسی کنند و در واقع یک سیستم هوشمند است که تمام ورودی و خروجی‌ها را کنترل می‌کند؛ مانند سیستم نوع متداول، این‌ها نیز شامل یک یا چند مدار هستند که در کل ساختمان پخش شده‌اند که یک یا چند دتکتور یا کلید اعلام دستی می‌توانند بر روی این مدارها باشند. بیشترین تفاوت در نوع این سیستم‌ها در چگونگی نمایش هر یک از اجزاء می‌باشد. در سیستم‌های آدرس پذیر کلیه اجزاء (دتکتورها، کلیدهای اعلام، کلیدهای راه‌انداز آب‌پاش‌ها و غیره) همگی دارای یک مشخصه یا آدرس می‌باشند.

این آدرس‌ها در حافظه کنترل پنل ذخیره شده که با اطلاعات مانند نوع دتکتور، موقعیت آن و جزئیات مشخصه پاسخ مانند اینکه کدام آژیر فعال شود همراه است. میکروپروسسور کنترل پنل مرتباً یک سیگنال ثابت را به تمام مدارها ارسال می‌کند که در آن از هر جزء مدار وضعیتش سؤال می‌شود (حالت عادی یا اضطراری). این کاوش فعال خیلی سریع صورت می‌گیرد به‌طوری‌که سیستم در هر ۵ یا ١٠ ثانیه اطلاعاتش جدید می‌شود. سیستم آدرس پذیر همچنین وضعیت هر مدار را کنترل و نمایش می‌دهد و هر عیب به وجود آمده را مشخص می‌کند. یکی از خصوصیات مهم این سیستم مشخص کردن مکان وقوع نقص می‌باشد. پس بجای مشخص کردن تنها مداری که دارای نقص است، دقیقاً محل نقص را نشان می‌دهد که موجب راحتی و تسریع رفع عیب شده و سیستم سریع به حالت طبیعی برگردانده می‌شود. مزیت‌های سیستم آدرس پذیر شامل پایداری، نگهداری پیشرفته، تشخیص سریع محل حادثه و یا عیب و راحتی تغییرات (بعضاً به‌صورت نرم‌افزار) می‌باشد.

 پایداری به‌وسیله نرم‌افزار سیستم اعمال می‌شود. اگر یک دتکتور متوجه وضعیت نشان دهنده حریق شد کنترل پنل ابتدا یک reset سریع را اعمال می‌کند. در بیشتر موارد مشکوک مانند حشرات، گردوغبار، نسیم اغلب مشکل به‌خودی‌خود با این عمل reset برطرف می‌شود و لذا آژیر‌های خطا کم می‌شود. اگر تحریک دتکتور به خاطر شرایط حریق یا دود باشد دوباره دتکتور پس از reset شدن سیستم کنترل را مطلع می‌کند و این بار کنترل پنل وضعیت اضطراری به وجود می‌آورد.

از لحاظ نگهداری این سیستم چندین برتری نسبت به سیستم نوع متداول دارد. اول اینکه آن‌ها می‌توانند وضعیت هر دتکتور را مشخص کنند. اگر یک دتکتور کثیف شود سیستم متوجه تقلیل توانایی آن می‌شود و پیغام نگهداری می‌دهد. این توانمندی که به Listed Integral Sensitivity Testing معروف است سبب می‌شود که تنها دتکتوری که مشکل دارد موردتوجه قرار گیرد بجای آنکه وقت زیادی صرف کلیه دتکتورهای سیستم گردد. سیستم‌های پیشرفته دارای توانایی جبران سازی drift compensation نیز می‌باشند. این کارکرد نرم‌افزاری، حساسیت دتکتورها را برای کمترین حالت گردوغبار محیط جبران سازی می‌کند. این از قرار گرفتن دتکتورها در وضعیت حساسیت فوق‌العاده یا “hot” دتکتورها جلوگیری می‌کند که اغلب به دلیل انباشته شدن تیرگی در دتکتورهای نوری (یا اپتیکال) پیش می‌آید. وقتی‌که دتکتور در مقدار حد تعریف شده، جبران سازی شد کنترل پنل پیغام نگهداری می‌دهد که مشخص می‌کند باید سرویس شود.

تغییر در سیستم مانند اضافه یا کم کردن دتکتور با برداشتن آن از مدار و تغییر آن قسمت از حافظه می‌باشد. این تغییر در حافظه می‌تواند از طریق پنل یا از طریق کامپیوتری که اطلاعات را به میکروپروسسور پنل انتقال می‌دهد صورت گیرد. به‌وسیله سیستم‌های آدرس پذیر می‌توان تغییرات متعددی در طراحی مدار توسط دستورالعمل‌های اجرایی وارد کرد.

بزرگ‌ترین عیب سیستم‌های آدرس پذیر این است که هرکدام با مشخصات خاص خودکار می‌کنند. لذا متخصصین سرویس‌دهی باید مشخصات خاص سیستم را آموزش ببینند که معمولاً نسبت به پیچیدگی مشخصات سیستم ٣ تا ۴ روز این آموزش طول می‌کشد. به دلیل گسترش خدمات سیستم‌ها لازم است آموزش‌ها به‌روز نیز باشند. درست است که به دلیل ماهیت آدرس‌دهی این سیستم، می‌توان برای کل فضای محافظت فقط یک ناحیه در نظر گرفت ولیکن مقررات بر روی اندازه مدار محدودیت اعمال می‌کند تا اینکه میزان از دست رفتن حفاظت در صورت بروز عیب، محدود گردد. یک عیب تنها نباید حفاظت یک فضای بزرگ‌تر از آنچه برای یک ناحیه (Zone) واحد، مقرر شده است را از بین ببرد و همچنین نباید از عملکرد دیگر ناحیه‌ها (Zone) جلوگیری کند. در یک سیستم ناحیه بندی شده متداول، چون ناحیه‌ها و مدارات مجزا سیم‌کشی شده‌اند این وضع پیش نمی‌آید؛ اما در یک سیستم قابل آدرس‌دهی چند ناحیه ممکن است تنها به‌وسیله یک حلقه مدار به کنترل پنل وصل شوند؛ و درهرصورت ماکزیمم سطح پوشش داده شده توسط یک مدار نباید از ١٠,٠٠٠ مترمربع بیشتر شود.

 مقررات استفاده از ناحیه‌ها (Zone) را به‌منظور مشخص شدن منشأ آتش اجباری کرده‌اند. در سیستم آدرس پذیر دتکتورها یا نقاط اعلام دستی اخطار (manual call point) را می‌توان به‌وسیله حرف نشانگر الف با یا اعداد نشان داد و ناحیه‌ای (Zone) که در آن دتکتور یا کلید اعلام دستی کار کرده است نشان داده شود. در اینجا نیز نمایش ناحیه‌ای می‌تواند در نزدیکی کنترل پنل نصب گردد و مطابق با مشخصات یک پلان ساختمان نشان داده شود، یک دیاگرام ساده برای مشخص کردن ناحیه‌ها بسیار مناسب است.

همان‌طوری که گفته شد برنامه‌ریزی و اجرای یک سیستم قابل آدرس‌دهی نیاز به آموزش و مطالعه مشخصات هر سیستم خاص می‌شود که از اهداف این مباحث نمی‌باشد. در شکل ٢-۶ چند نمونه از دتکتورهای سیستم آدرس پذیر نشان داده شده است که شبیه دتکتورهای معمولی می‌باشند و کوک‌هایی برای تنظیم شماره آدرس آن‌ها وجود دارد.

شکل ٢-۶ چند نمونه از دتکتورهای سیستم آدرس پذیر

مدار یک سیستم آدرس پذیر و یا از انواع هوشمند معمولاً در کلاس A طراحی می‌شود و کلیه تجهیزات بر روی حلقه مدار قرار می‌گیرد. متناسب با اهمیت ناحیه‌های حفاظت شده و همچنین امکانات تابلو کنترل سیستم اعلام حریق، می‌توان همه مدارها را در یک کلاس (A یا B) و یا اینکه به‌صورت مخلوط (بعضی ناحیه‌ها کلاس A و بعضی B) طراحی کرد.

٢-۵ سیستم‌های آدرس‌دهی آنالوگ

مثل سیستم‌های آدرس‌دهی می‌باشند ولیکن پیشرفته‌تر هستند و از هرکدام از حسگر‌ها مقدار آنالوگ کمیت فیزیکی اندازه‌گیری شده به کنترل پنل ارسال می‌شود این مقدار آنالوگ در دتکتورهای دود متناسب به اندازه دود و در دتکتورهای گرما متناسب به اندازه گرمای دریافت شده توسط دتکتور می‌باشد. مقدار آنالوگ ارسال شده در یونیت کنترل موردبررسی قرار می‌گیرد و سیستم کنترل باهوش عمل می‌نماید و می‌داند برای هر دتکتور چه مقدار مربوط به آستانه فعال کردن آژیر انتخاب شده است و متناسب با مقدار آنالوگ دریافت کرده از یک دتکتور می‌تواند بعضی یا تمام خروجی‌ها را بکار اندازد که این قابل‌برنامه‌ریزی است. این سیستم‌ها برای مکان‌های پیچیده و بزرگ یا حساس مانند بیمارستان‌ها و کارخانجات مناسب می‌باشند.

 آژیرها می‌توانند بر روی حلقه مدار قرار گیرند.

در شکل ٢-٧ کنترل پنل یک سیستم آنالوگ قابل آدرس‌دهی نشان داده شده است. همان‌طور که دیده می‌شود روی پنل، ناحیه‌ها و شماره دتکتورها نمایش داده می‌شوند و دکمه‌های مربوط به برنامه‌ریزی وجود دارد.

شکل ٢-٧ نمای کنترل پنل سیستم آنالوگ قابل آدرس‌دهی

٢-۶ سیستم‌های مکشی  Aspirated

این سیستم‌ها برای فروشگاه‌های سرد یا جاهایی که آتش باید سریع تشخیص داده شود بکار می‌روند در آن‌ها نمونه‌بردار هوا به‌طور بسیار دقیق پیام اخطار تشخیص دود را سریع اعلام می‌کند که این به‌وسیله نمونه‌برداری و آنالیز هوای مکیده شده از طریق لوله‌ها و اتصالات متصل به فضاهای مختلف حاصل می‌شود. ازآنجایی‌که هر نقطه مکش هوا یک سنسور دود محسوب می‌شود این‌ها طراحی خاصی را می‌طلبند خصوصاً که برای مکان‌های با ریسک زیاد بکار برده می‌شوند.

شکل ٢-٨ نمای داخل یک سیستم مکشی

شکل ٢-٩ کنترل پنل و ابزار انتقال جریان هوا در یک سیستم مکشی

سیستم VESDA (Very Early Smoke Detection Apparatus) که از فن‌آوری مکشی هوا برای کشف دود و حریق استفاده می‌کند یک سیستم اعلام حریق سریع می‌باشد که می‌تواند وجود دود را در مراحل اولیه ایجاد حریق سریعاً تشخیص دهد و این سیستم حساس می‌تواند در کاربردهای پراهمیت برای حفاظت از حریق مناسب باشد.

شکل ٢-١٠ سیستم سریع اعلام حریق مکشی VESDA

اساس کار سیستم‌های VESDA به‌طورکلی تجزیه‌وتحلیل هوای مکیده شده برای تشخیص مقدار دود موجود می‌باشد بنابراین می‌توان آن‌ها را در کلاس سیستم‌های مکشی قرار داد که می‌توانند یک سیستم متداول مکشی یا یک سیستم ترکیبی مکشی پیچیده برای کاربردهای خاص باشد. در مدل Vesda laserplus هوا مرتباً در شبکه لوله‌کشی به‌وسیله پمپ مکیده و یک نمونه از این هوا از طریق فیلتر به محفظه کشف دود (detection chamber)کشیده می‌شود. با استفاده از تکنولوژی پیشرفته لیزر، دتکتور نمونه هوا را تحلیل می‌کند و یک سیگنال آنالوگ متناسب با کثرت دود موجود در هوا به ماژول بررسی متصل یا جای دیگر ارسال می‌کند. این اطلاعات سپس از ماژول بررسی به‌وسیله مدارهای واصل (اینترفیس) با هوش یا رله‌های کنتاکتی به کنترل پنل مرکزی اعلام حریق یا به مدیریت حفاظت ساختمان فرستاده می‌شود.

ماژول بررسی VESDA LaserPLUS قابل‌برنامه‌ریزی است تا کاربر بتواند سطح (level) اعلام و حساسیت را انتخاب کند و بنابراین اعلام‌های اشتباهی را کم می‌کند. برخلاف دیگر سیستم‌های حساس کشف دود (HSSD – high sensitivity smoke detection) که می‌توانند به‌وسیله حشرات یا گردوغبار تحریک شود این سیستم با استفاده از فیلتر دوبل کارتریج می‌تواند بیشتر ذرات درشت را بگیرد و تنها ذرات ریز برای تحلیل عبور کنند. همچنین با داشتن نخستین نمونه‌هایی از دود محیط و آلودگی هوا می‌توان سطح (level)  حساسیت را تنظیم کرد. سیستم کشف حریق سریع نمونه‌برداری هوا VESDA air می‌تواند تولیدات فرعی نادیدنی مواد را که در ابتدای مراحل سوخت یک حریق ابتدایی متساعد می‌شوند را کشف کند؛ و به‌وسیله نمونه‌برداری پیوسته و فعال وابستگی عملکرد سیستم را به جریان طبیعی هوا در محیط برطرف نماید.

در عمل نمونه هوا معمولاً به‌وسیله شبکه لوله‌کشی با کمک یک پمپ مکش کار آمد مرتباً از محیط تحت بررسی کشیده می‌شود. نمونه هوا در راه دتکتور حریق برای جدا کردن ذرات بزرگ از هوا، از یک فیلتر عبور می‌کند. در داخل دتکتور نمونه هوا در برابر پرتو شدید منبع نور Xenon قرار می‌گیرد و نور براثر تصادم با ذرات دود هوای نمونه پراکنده می‌شود و به سمت یک سری گیرنده الکترونیکی نور می‌رود. نور به سیگنال الکتریکی تبدیل شده و به سیستم کنترل انتقال می‌یابد. در ماژول کنترل سیگنال تحلیل می‌شود و به‌صورت یک خط نمودار آنالوگ برای نمایش دیدنی سطح (level)  دود موجود در محیط نمایش داده می‌شود. سیگنال مناسب با سطح دود و سطح اعلام برنامه‌ریزی شده، تولید می‌شود. اولین پیغام هشدار (ALERT) از سه مرحله سطح اعلام، به‌طور ساده نشان می‌دهد که سیستم چیزی را کشف کرده است که خارج از وضعیت معمولی بررسی می‌باشد. سطح دوم هشدار (ACTION)نشان می‌دهد که پتانسیل حریق وجود دارد و روند کارهای اضطراری باید صورت گیرد. سطح سوم وجود حریق(FIRE) را نشان می‌دهد.

٢-٧ سیستم‌های حریق رادیویی Radio fire

سیستم‌های اعلام آدرس‌دهی یا آدرس‌دهی آنالوگ یک محل حفاظت شده وقتی ایدئال هستند که در ساختمان‌های زیبا و جذاب، خودشان را محدود به کابل و اتصالات قطع شدنی نکنند.

شکل ٢-١١ سیستم اعلام حریق رادیویی

سیستم حریق رادیویی معمولاً با ظرفیت چند هزار دتکتور و کلید اعلام، برای سایت‌های بزرگ بسیار مناسب و انطباق پذیر است. همچنین در مواردی که هزینه سیم‌کشی سیستم اعلام حریق قابل‌ملاحظه است سیستم‌های بدون سیم مناسب می‌باشند طبیعتاً به دلیل گستردگی، این سیستم‌ها برای عملکرد مناسب می‌بایست آدرس پذیر باشند. در سیستم‌های رادیویی فرکانس امواج باید با پروتکل DTI سازگار باشد که با ملزومات مقررات MPT1344 بهینه شده است.

از سیستم‌های اعلام رادیویی می‌توان برای محل‌هایی که دور دست می‌باشند مانند یک انبار در اطراف یک سایت یا مخازن سوخت در یک میدان استفاده کرد. همچنین در وسایل نقلیه عمومی نیز می‌توانند بکار بروند.

شکل ٢-١٢ به‌کارگیری سیستم اعلام حریق رادیویی در وسایل نقلیه عمومی

برای افزایش ایمنی، بهینه کردن ارتباطات و اجرای سیستم‌های اعلام رادیویی از شبکه‌های LSN – local security network استفاده می‌کنند به این صورت که مجموعه‌ای از دتکتورها (مثلاً مربوط به یک طبقه) به‌صورت رادیویی به یک دریافت کننده ارتباط دارند و مجموعه‌ای از این‌ها با ارتباط به کنترلر مرکزی یک شبکه ایمن و انعطاف‌پذیر قابل گسترش ایجاد می‌کنند. سیستم رادیویی اعلام حریق LSN در باند جدید ۸۶۸-۸۷۰ MHz SRD (Short Range Devices) کار می‌کند که برای فن‌آوری‌های ایمنی اختصاص داده شده است. باند SRD خالی از باند آزاد موج بلند برای کاربردهای ارتباطات رادیویی غیرحرفه‌ای (رادیو آماتور)، صنعتی، پزشکی با قدرت پخش بالا می‌باشد.

شکل ٢-١٣ شبکه اعلام حریق رادیویی LSN – local security network

٢-٨ سیستم‌های تصویربرداری با دوربین‌های مادون‌قرمز

نوع دیگری از سیستم‌های کشف حریق پیشرفته با دوربین‌های مادون‌قرمز می‌باشند که می‌توانند در تشخیص سریع و زود هنگام حریق از طریق اندازه‌گیری حرارت سطح و بدون تماس، بکار روند.

شکل ٢-١۵ سیستم اعلام حریق بسیار حساس به وسیله دوربین مادون‌قرمز

فضایی که باید موردتوجه قرار گیرد به ناحیه‌های مختلف تقسیم شده و این باعث می‌شود که دوربین بتواند تمام فضا را به کمک چرخش دائماً پوشش دهد. اندازه هر ناحیه بستگی به کوچک‌ترین شیئی دارد که کاربر می‌خواهد تشخیص دهد. وقتی از تصاویر ویدئویی استفاده می‌شود، نرم‌افزار مقدار حرارت فعلی روی سطح اجسام روئیت شده را می‌تواند اندازه‌گیری کرده و بایگانی کند. استفاده کننده می‌تواند تصاویر مربوط به یک ناحیه را انتخاب کند. اگر درجه حرارت از مقدار معین بیشتر شود یا اینکه شدت تغییراتی بیشتر از حد مجاز باشد سیستم آژیر می‌دهد. نقاط گرم مخفی زیر سطوح نیز چون باعث تغیر دمای سطوح می‌شوند می‌توانند قبل از اینکه باعث بروز آتش‌سوزی شوند کشف گردند.

در این سیستم به‌طور بسیار مؤثر از ایجاد آژیر‌های خطا جلوگیری می‌شود چون‌که نرم‌افزار باید تعدادی از نقاط تصویرکه از قبل تعیین‌شده را با دمای بالاتر از حد تعیین‌شده تشخیص دهد تا یک آژیر ایجاد کند. تعداد نقاط و میزان حرارت توسط کاربر معین می‌شود. در حالت آژیر کاربر می‌تواند از حالت اتوماتیک به دستی سویچ کرده تا بتواند بررسی دقیق‌تری بر روی یک ناحیه منفرد داشته باشد. در زمان حریق دوربین مادون‌قرمز همچنین می‌تواند از محل حریق تصاویر ویدیویی تولید کند حتی در زمان تجمع دود. دراین ‌وسیله ازرنج طول‌موج دوربین استفاده می‌شود که کاملاً مناسب این کاربرد است تنها شاید مقداری تفرق و تضعیف در طول‌موج بلند مادون‌قرمز (LWIR) رخ دهد. نور تابیده از بدنه‌های گرم بدون تغییر به دتکتور می‌رسد و تصویر هر ناحیه به‌وسیله نرم‌افزار پیچیده‌ای بررسی می‌شود و تصاویر فیلتر شده تا روشنی و کنتراست مناسب داشته باشند.

این‌ها دارای سیستم‌های تمام اتوماتیک شامل تست‌های درونی می‌باشند که برای بالا بردن اطمینان مرتباً قطعات را کنترل می‌کنند. بزرگی نقاط گرم قابل کشف به سطح نشان داده شده و ناحیه‌ها و لنز اپتیکی دارد؛ مثلاً در یک فضای بزرگ ٢٠ در ۴٠ در ٢۵ متری با زاویه لنز ٢۴ درجه و فاصله ۵٠ متر از دوربین، کوچک‌ترین نقطه گرم که نمایش داده می‌شود تقریباً ١٣ در ١٣ سانتی‌متر مربع است. این مقدار بستگی به بزرگی هر ناحیه و موقعیت دوربین و لنز انتخاب شده دارد. همان‌طوری که از مشخصات این سیستم‌ها معلوم است می‌توانند در مکان‌هایی که اهمیت خاص دارند مانند موزه‌ها و مکان‌های ارزشمند تاریخی برای حفاظت میراث فرهنگی و ملی کاربرد قابل‌ملاحظه‌ای داشته باشند.

فصل ٣
ناحیه‌های حریق: FIRE ZONE

٣- منطقه بندی سیستم: ZONE

 در طراحی سیستم اعلام حریق به‌منظور تسریع در پیدا کردن محلی که یک دتکتور وضعیت نامطلوبی را کشف و اعلام کرده باشد، تقسیم‌بندی‌هایی در فضای حفاظت شده مور نظر انجام می‌گیرد یعنی اینکه ساختمان به فضاهای فرضی خاصی تقسیم می‌شود و هر قسمت یک ناحیه یا زون (ZONE) گفته می‌شود. در بعضی از موارد این تقسیمات با مرزها و فضاهای واقعی معماری منطبق یا محدود می‌شوند مثلاً در یک ساختمان یک طبقه را می‌توان یک ناحیه در نظر گرفت ولیکن همیشه تقسیم‌بندی‌هایی که برای سیستم‌های ضد حریق در نظر گرفته می‌شوند لزوماً با فضاهای معماری ساختمان یکی نمی‌باشند طراحی این تقسیمات بستگی به پارامترهای مختلف از جمله وسعت و بزرگی ساختمان، خطرات پیش‌بینی شده در اثر احتمال حریق، اهداف حفاظت از حریق، نوع کاربری ساختمان، سیستم‌ها و تأسیسات بکار رفته در ساختمان و غیره دارد. اهداف تقسیم‌بندی ساختمان یا ناحیه بندی آنکه اصطلاحاً زون (zone) بندی گفته می‌شود در مهندسی حریق متفاوت است ولیکن همگی در جهت بالا بردن ضریب اطمینان حفاظت در برابر حریق، هدف مشترک دارند. معمولاً ساختمان در ارتباط با حریق به سه طریق ناحیه بندی می‌شود: ناحیه آتش (fire Compartments) ، ناحیه آژیر (alarm zone) ، ناحیه کشف (detection zone) که در اینجا ناحیه کشف موردنظر می‌باشد و تعریف هر سه ناحیه ازاین‌قرار است:

٣-١ ناحیه آتش

قسمتی از ساختمان است که از مابقی ساختمان به‌وسیله تمهیدات مقاوم در برابر آتش جدا می‌شود تا بدین وسیله از گسترش حریق در ساختمان جلوگیری شود. ناحیه آتش یک قسمت فیزیکی از ساختمان است که طبیعتاً بر یکی از فضاهای معماری موجود در ساختمان منطبق می‌شود و برای جلوگیری از گسترش آتش از یکی به دیگری تمهیدات ضد گسترش حریق در مرزهای این ناحیه‌ها بکار گرفته می‌شود. یکی از معمول‌ترین این تمهیدات جدا کردن دو ناحیه آتش به‌وسیله درب‌های ضد حریق می‌باشد که مسئولین اداره آتش‌نشانی وجود این درب‌ها را در قسمت‌های موردنیاز در ساختمان اجباری می‌کنند. در بعضی از تأسیسات خاص درب‌های ضد حریق مجهز به قفل‌های الکتریکی می‌باشند که در صورت وقوع حریق سیستم‌های هوشمند کشف حریق چنانچه گسترش آتش را بیشتر از حد تعریف شده تشخیص دهند این درب‌ها را به‌طور اتوماتیک قفل می‌کنند تا از گسترش آتش جلوگیری شود البته طراحی این‌گونه سیستم‌ها باید با در نظر گرفتن تمام جنبه‌های موجود در آن فضا باشد تا خود موجب ایجاد مشکل دیگر از جمله مسدود شدن تردد افراد نشود و نیاز به طراحی‌های خاص دارد.

تمهیدات دیگری که برای جلوگیری از گسترش آتش از طریق روزنه‌های موجود در اطراف لوله‌های تأسیساتی و غیره از یک ناحیه به ناحیه دیگر بکار گرفته می‌شوند مواد متوقف کننده آتش می‌باشند ( Fire stop material). این مواد در انواع مختلف و برای کاربردهای متفاوت وجود دارند و خصوصاً از آن‌ها برای مسدود کردن سوراخ‌های موجود در جداره‌های تأسیسات پراهمیت، راکتورها، کشتی، هواپیما و غیره استفاده می‌شود وجود آن‌ها در هنگام آتش‌سوزی بسیار با اهمیت است. بعضی از انواع این مواد با حرارت ازدیاد حجم پیدا می‌کنند و در هنگام حریق کاملاً روزنه‌های اطراف لوله‌ها را می‌پوشانند. پارامترهای F-rating و مانند آنکه قبلاً شرح داده شد برای ارزش‌یابی این مواد به کار می‌روند. ملزومات طراحی ساختمان و پیرو آن طراحی ناحیه‌های آتش و مقررات مربوطه در این مبحث نمی‌گنجد و برای طراحی سیستم کشف و اعلام حریق تنها آشنایی با این مبحث و شناخت ناحیه‌های آتش وسعت آن‌ها کافی می‌باشد.

شکل ٣-١ استفاده از مواد ضد گسترش آتش در اطراف مجرای لوله‌ها

٣-٢ ناحیه آژیر

این تنها در ساختمان‌هایی که کارکرد آژیر‌ها در جاهای خاصی از ساختمان، لازم است متفاوت باشد موردنیاز است. اگر تنها ضرورت این است که در مواقع بروز حادثه و حریق باید صدای تمام آژیر‌ها در ساختمان موجب آگاهی و تخلیه ساکنین به‌طور یک شکل انجام گردد در این حالت به ناحیه آژیر نیازی نیست و تمام ساختمان یک ناحیه آژیر می‌باشد و تمام آژیر‌ها در موقع حریق با هم به صدا درمی‌آیند. برای ساختمان‌های خیلی پیچیده که باید تجهیزات آژیر‌ها در بعضی از قسمت‌ها به‌صورت متفاوت عمل کنند تا مثلاً تخلیه هم‌زمان ساکنین باعث ازدحام بیش‌ازحد نگردد لازم است که ناحیه آژیر تعریف شود و در هریک از ناحیه‌ها کلیه تجهیزات آژیر باید مثل هم کار کنند در این حالت می‌توان با به صدا درآوردن آژیر‌ها طی برنامه از پیش تعیین‌شده تخلیه را نظم و ترتیب داد. BS5839-1 شامل مقررات زیر در مورد ناحیه آژیر می‌باشد:

 – حدود تمام ناحیه‌های آژیر باید شامل ساختار مقاوم در برابر آتش باشد.

– تجمع سیگنال‌ها بین دو ناحیه نباید گیج‌کننده باشد.

– سیگنال‌های آژیر و هشدار در تمام ساختمان باید شبیه باشند.

– ناحیه‌های کشف نباید شامل چندین ناحیه آژیر باشند ولیکن یک ناحیه آژیر می‌تواند چند ناحیه کشف را در بر داشته باشد.

– مرزهای ناحیه‌های آژیر و کشف بر هم منطبق شوند.

٣-٣ ناحیه کشف

ازآنجاکه برای تشخیص و تعیین سریع محل آتش در یک ساختمان لازم است فضاهای حفاظت شده تقسیم‌بندی شوند، ساختمان به چندین ناحیه کشف حریق تقسیم می‌گردد و در طراحی سیستم اعلام حریق نقش اساسی دارد و اکثراً در مباحث اعلام حریق منظور از ناحیه همین ناحیه کشف می‌باشد.

 به عبارت ساده برای ایجاد یک سیستم اعلام حریق ساختمان به چند ناحیه تقسیم می‌شود که در هرکدام از آن ناحیه‌ها کلیه وسایل کشف و اعلام وجود دارند و بر روی کنترل پنل اعلام حریق نیز نشانگرهایی مخصوص هر ناحیه وجود دارند و هنگام بروز حریق سیستم کنترل متوجه می‌شود که سنسور موجود در کدام ناحیه فعال شده است و ضمن ایجاد آژیر، چراغ نشانگر همان ناحیه بر روی کنترل پنل روشن می‌شود و چون در کنار کنترل پنل نقشه شماتیک ساختمان و ناحیه‌ها وجود دارد هنگامی‌که پس از ایجاد آژیر آتش‌نشان‌ها یا مسئولین ساختمان به کنترل پنل مراجعه می‌کنند سریعاً متوجه می‌شوند که در کجای ساختمان آتش شروع شده است و لازم نیست تمام ساختمان را برای پیدا کردن محل حریق جستجو کنند و از اتلاف وقت جلوگیری می‌شود که نقش بسیار مؤثر در جلوگیری از گسترش آتش و در نتیجه خاموش کردن آن دارد. وقتی‌که یک ناحیه کشف حریق در ساختمان معین شد ضمن در نظر گرفتن دسترسی، اندازه و روال کنترل و مبارزه با حریق (که با توجه به مجوز تعریف شده است) باید هر ناحیه با مدار الکتریکی هدایت شده از پنل، به‌طور مجزا قابل‌کنترل باشد یعنی اینکه برای هر ناحیه یک مدار کنترل جداگانه وجود دارد که به پنل کنترل وصل می‌شود و پنل‌های کنترل متناسب با ظرفیت خود دارای چندین خروجی برای ایجاد مدارهای مختلف دارند.

٣-۴ موارد تعیین کننده در اندازه یک ناحیه کشف

مرزهای یک ناحیه لزوماً شکل فیزیکی در یک ساختمان ندارند گرچه بهتر است که مرزهای ناحیه را با دیوارها، کف و خصوصاً با ناحیه‌های آتش برخورد دهیم. بنابراین گرچه اندازه و جای ناحیه کشف تمایل به شکل ساختمان پیدا می‌کنند ولیکن همچنین به کاربرد ساختمان و کثرت تعداد ساکنین در هر زمان نیز بستگی دارد.

بر اساس BS5839-1 مقررات زیر برای تعین یک ناحیه کشف در یک ساختمان که مختصراً ناحیه گفته شده است بکار می‌روند:

• یک ناحیه فقط محدود در یک طبقه می‌شود اما اگر تمام سطح از ۳۰۰m² بیشتر نباشد ساختمان فقط به یک ناحیه احتیاج دارد، بدون در نظر گرفتن تعداد طبقات.
• در یک ناحیه فاصله جستجو نباید بیشتر از ۶۰m (در بعضی استانداردها ۳۰m) باشد. این بدین معنی است که بیشترین فاصله‌ای که یک شخص از هر نقطه ساختمان ورودی‌ها باید طی کند تا محل حریق پیدا شود نباید بیشتر از ۶٠ متر باشد. البته در حالت سیستم آدرس‌دهی که اطلاعات و دتکتورها افراد آتش‌نشان بیگانه با محیط را به محل آتش دقیقاً راهنمایی می‌کنند این فاصله انعطاف‌پذیر است. استفاده از لامپ‌های راهنما ( چراغ سر درب ) Remote LEDقابل‌انتقال به خارج از درب‌ها می‌تواند تعداد ناحیه‌ها را تقلیل دهد.
• وقتی‌که راه‌پله عمودی، چاه آسانسور و یا شبیه به آن بیشتر از ٢ طبقه گسترش یابد، این قسمت باید یک ناحیه مجزا در نظر گرفته شده.
• مرز ناحیه کشف باید تا مرزهای ناحیه آتش ادامه یابد. ناحیه کشف نباید بین دو ناحیه آتش تکه شود. یک ناحیه کشف نمی‌تواند چند ناحیه آتش را در بر گیرد ولیکن یک ناحیه آتش می‌تواند شامل چند ناحیه کشف باشد.
• اگر ساختمان به چند سطح اشتعال تقسیم شده باشد هیچ ناحیه‌ای نباید بین دو قسمت تکه شود.

یک سطح اشتعال ، فضایی است محدود شده توسط ساختار ضد آتش که معمولاً ٣٠ دقیقه T-rating (که درفصل اول توضیح داده شد)داشته باشد.

• کلیدهای اعلام دستی نیز می‌توانند به ناحیه‌های جدا از دتکتورها تقسیم شوند تا از بروز اشتباه در ردیابی ناحیه آتش جلوگیری شود.
• بیشترین سطح یک ناحیه ٢٠٠٠ مترمربع می‌باشد و فقط در سیستم‌های L (Life alarm system) با فضای باز مانند انبار می‌تواند تا ١٠٠٠٠ مترمربع باشد.

به‌وسیله سیستم‌های آدرس پذیر می‌توان تغییرات متعددی در طراحی مدار توسط دستورالعمل‌های اجرایی وارد کرد ولیکن مقررات بر روی اندازه یک مدار محدودیت اعمال می‌کند تا اینکه مقدار حفاظتی که ممکن است در صورت بروز عیب از دست رود، محدود گردد و یک عیب تنها، نباید حفاظت یک فضای بزرگ‌تر از آنچه که برای یک ناحیه متداول تعریف شده است را از بین ببرد و یا از عملکرد دیگر ناحیه‌ها جلوگیری کند. در یک سیستم ناحیه بندی شده متداول چون ناحیه‌ها و مدارات مربوطه مجزا سیم‌کشی شده‌اند این وضع پیش نمی‌آید اما در یک سیستم قابل آدرس‌دهی چند ناحیه ممکن است به‌وسیله تنها یک حلقه مدار به کنترل پنل وصل شوند. برای اطمینان از این عملکرد در مورد سیستم‌های آدرس پذیر با حفاظت مدار توسط مجزا کننده (isolator)، از اینکه یک اتصال کوتاه در کل مدار خلل ایجاد کند جلوگیری می‌شود.

به‌طورکلی مقررات استفاده از ناحیه‌ها برای مشخص شدن منشأ آتش را الزامی می‌داند. گرچه در سیستم آدرس پذیر دتکتور یا نقاط اعلام دستی (manual call point) را می‌توان به‌وسیله حروف الف با نشان داد ولیکن این به تنهایی قابل‌قبول نیست و ناحیه‌ای که در آن دتکتور یا کلید اعلام دستی کار کرده است نیز باید نشان داده شود. در این سیستم‌ها نیز نمایش ناحیه‌ای می‌تواند در نزدیکی کنترل پنل نصب گردد و مطابق با مقررات نقشه پلان ساختمان نشان داده شود و یک دیاگرام ساده برای مشخص کردن ناحیه‌ها بسیار مناسب است.

فصل ۴
تجهیزات اعلام حریق

۴- تجهیزات:

 مقررات مربوط به ساخت و تولید و کاربرد تجهیزاتی که می‌توانند در وسایل اعلام حریق به‌کاربرده شوند به‌صورت خلاصه در زیر بیان شده است:

• دستورالعمل‌های EMC ملزم می‌کند که تمام تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی بتوانند بدون تداخل با یکدیگر کار کنند. (اساساً دو سطح (level)  وجود دارد: صنعتی و تجاری که به نوع محیط مربوط می‌شود)
• دستورالعمل‌های ولتاژ پایین LVD (The Low Voltage Directive) می‌گوید که تمام تجهیزاتی که به تغذیه ولتاژ پایین (تا ١٠٠٠ ولت) وصل می‌شوند باید ایمن باشند.
• دستورالعمل‌های تولیدات ساخت CPD (The Construction Products Directive) مربوط می‌شود به مواد ساختمانی و تجهیزات نصب به سازه ساختمان.
• علامت CE (CE MARKING) نشان می‌دهد که تجهیزات مطابق دستورالعمل‌های LVD، EMC هستند.
• محدودیت‌های مواد خطرناک RoHS (Restriction of Hazardous Substances directive) در حال حاضر به سیستم‌های کشف و اعلام حریق مربوط نمی‌شود.
• دستورالعمل‌های سازگاری اجزاء (Component Compatibility) : به دلیل اینکه بیشتر سیستم‌های متداول با روش‌های مشابه کار می‌کنند امکان دارد که دتکتورها، پنل‌ها و آژیرهایی از سازنده‌های متفاوت با هم مخلوط و جفت شوند. برای اطمینان از اینکه تمام اجزاء کاملاً با هم سازگار هستند شدیداً توصیه می‌شود که تمام اجزاء سیستم از یک سازنده تهیه شوند. کمترین عدم سازگاری بین اجزاء امکان دارد فوراً ایجاد اشکال نکنند ولیکن می‌توانند باعث بدکار کردن سیستم در شرایط خاص شوند. در مبحث ۱۱٫۱ of BS5839 part 1:2002 شدیداً متذکر می‌شود که تمام اجزاء یک سیستم اعلام حریق کاملاً باید با هم سازگار باشند.

در section 12.2.2 of BS5839 part 1:2002 اجبار می‌کند که برداشتن یک یا همه دتکتورها از یک مدار نباید روی عملکرد هیچ‌یک از کلیدهای اعلام دستی اثر بگذارد. در بعضی از سیستم‌های تجاری این توانمندی با تمهیداتی در دتکتورها، پیش‌بینی شده است و در بعضی دیگر با خریداری و اضافه کردن ملحقاتی یا اعمال محدودیت‌هایی روی نوع سیم‌کشی دتکتورها و کلیدهای اعلام دستی، امکان‌پذیر می‌باشد.

 ۴-١ کلیدهای اعلام دستی (manual cal points)

استفاده از کلید اعلام دستی قدیمی‌ترین روش کشف و اعلام حریق است. چون صدای شخصی که متوجه حریق می‌شود امکان دارد به اندازه کافی بلند نباشد که از محیط خطر خارج شود، از سیستم اعلام دستی استفاده می‌شود. فلسفه عمومی طراحی این است که در مسیر فرار ایستگاه‌هایی برای اعلام دیگران کار گذاشته شود و به این دلیل است که کلیدهای اعلام را در نزدیکی درب‌های خروجی کریدورها یا اتاق‌های بزرگ کار می‌گذارند. مزیت آژیر دستی این است که به‌محض اینکه حریق کشف شد با مطمئن‌ترین راه ساکنین از وضعیت اضطراری با خبر می‌شوند.

عیب سیستم‌های دستی این است که وقتی ساکنین حضور ندارند کارایی ندارند و اینکه می‌توانند مورد استفاده آژیر‌های ناخواسته قرار گیرند.

کلیدهای دارای حفاظ شکستنی (The Low Voltage Directive) توسط شکستن قسمت شکستنی به‌سادگی به اشخاص امکان فعال کردن آژیر را در هنگام وقوع حریق می‌دهند.

شکل ۴-١ کلید اعلام دستی قابل آدرس‌دهی (سمت راست) و نوع معمولی

۴-١-١ انتخاب کلیدهای اعلام دستی

انتخاب کلیدهای اعلام دستی تا حدودی ساده است. نوع توکار و یا روکار را با توجه به محیط و اینکه سیستم حریق در یک ساختمان موجود، انجام شده است یا خیر، انتخاب می‌کنیم (نوع روکار برای اجرا ساده‌تر است).

در جاهایی که احتمال ورود رطوبت وجود دارد مانند محل‌های بیرون از ساختمان باید از کلیدهای با درجه حفاظت IP65 استفاده کرد. کلیدهای اعلام دستی استاندارد دارای یک شیشه ظریف شکستنی می‌باشند که با نیروی کمی شکسته شده و باعث تحریک کلید شده و سیستم وارد حالت آژیر می‌شود. برای اینکه شیشه توسط اپراتور شکسته نشود با یک غشاء پلاستیک کلفت پوشیده می‌شود همچنین می‌توان از پلاستیک برگشت پذیر یا دریچه محافظ در مکان‌هایی که احتمال ایجاد آژیر‌های ناخواسته وجود دارد یا در محل تهیه غذا استفاده کرد. جایی که بر روی کلید از پوشش مفصلی استفاده می‌شود باید به‌صورت یک تغییر طراحی در نظر گرفته شود. کلیدهای اعلام دستی مجهز به یک LED نشانگر در صفحه جلو می‌باشند تا محل یک کلید دستی در حال کار راحت‌تر مشخص شود. نکات زیر جهت انتخاب صحیح جایگاه نصب آن‌ها می‌باشد.

۴-١-٢ مقررات نصب کلیدهای اعلام دستی

شکل ۴-٢

1. کلیدهای اعلام با حفاظ شکستنی باید در مسیرهای خروجی و خصوصاً در طبقه پائین راه‌پله و خروجی به فضای باز نصب گردند. (در استاندارد انگلیس در پاگرد پله‌ها نیز باید نصب شود.)
2. کلیدهای اعلام با حفاظ شکستنی باید در فضای ساختمان به‌گونه‌ای نصب شده باشند که شخص با طی کمتر از ۴۵ متر از هر نقطه (شکل ۴-٢) به آن‌ها دسترسی پیدا کند (٣٠ متر اگر جایش ناشناخته است). اگر بیشتر استفاده کنندگان از ساختمان دارای محدودیت حرکت باشند و استنباط شود که یکی از آن‌ها اولین کسی باشد که در مواقع خطر کلید را بکار می‌برد یا در مواردی که طبیعت تجهیزات یا فعالیت‌های در ساختمان به‌گونه‌ایست که آتش به‌سرعت گسترش پیدا می‌کند.
   مقادیر بالا به ٢۵ متر و ١۶ متر تقلیل پیدا می‌کنند.
3. عموماً کلیدهای اعلام باید در ارتفاع ١۴٠ سانتی‌متر از سطح اجرا شوند و در جایی باشند که به‌خوبی روشن باشد و در معرض دید بدون هیچ مانعی قرا گرفته باشند و نزدیک به محل‌های خطرناک مانند انبار سوخت و غیره قرار گیرند.
4. طریقه کارکرد کلیه کلیدهای اعلام در یک اجرا باید یکسان باشد علی‌رغم اینکه دلیل موجهی برای تفاوت وجود داشته باشد.
5.  تجهیزات اعلام دستی یا اتوماتیک (دتکتورها) ممکن است همه تنها در یک ناحیه نصب شوند اگرچه به دلیل سرعت تشخیص توصیه می‌شود کلیدهای اعلام دستی در ناحیه‌های جداگانه نصب گردند.

شکل ۴-٣ نمونه محل قرار گرفتن کلیدهای اعلام دستی در ساختمان

شکل ۴-۴ محل قرار گرفتن کلید اعلام دستی در راهروها

۴-٢ آژیرهای آژیر (Sounders)

کنترل پنل به‌محض دریافت یک پیام اضطراری از دتکتورها و یا کلیدهای اعلام اولین کاری که باید انجام دهد این است که اشخاص را از وضعیت اضطراری آگاه سازد. تجهیزات آژیر بر دو نوع هستند، شنیدنی و دیدنی، وسایل آگاه‌سازی ساکنین شامل انواع آژیر‌های دیدنی و شنیدنی ابتدایی‌ترین وسایل هشدار دهنده هستند. معمول‌ترین نوع آژیر، شنیدنی است. در مواردی که شنیدن صدا مشکل است یا اینکه نویز محیط بیشتر از ۹۰dBA می‌باشد و صدای اعلام شنیده نمی‌شود و یا در محیط حفاظت شده از اسباب ضد صدا استفاده می‌شود و یا شرایط به‌گونه‌ای است که باید از آژیرهایی استفاده کرد که بلندی صدای آن‌ها می‌تواند به سیستم شنوایی ساکنین صدمه وارد کند از نوع دیدنی کمک گرفته می‌شود.

 زنگ عمومی‌ترین و آشناترین صدای آژیرها است و برای بیشتر ساختمان‌ها مناسب است. انواع بوق و آژیر انتخاب دیگری هستند که برای مکان‌هایی که به صدای بلند نیاز دارند مناسب هستند. زنگ ریتمیک را می‌توان در جاهایی که به آژیر ملایم نیاز است مانند تئاتر و مکان‌های درمانی بکار برد. از بلندگوها می‌توان برای جاهایی که می‌خواهیم پیغام ضبط‌شده‌ای پخش کنیم استفاده کرد. آن‌ها خصوصاً برای ساختمان‌های بزرگی که می‌خواهیم تخلیه ساختمان فاز به فاز صورت گیرد مناسب هستند. بلندگوها همچنین در پخش اطلاعیه آدرس‌های اضطراری برنامه پذیر می‌باشند.

استانداردهایی مانند ADA (Americans with Disabilities Act) استفاده از ابزار بصری را در بیشتر موزه‌ها، کتابخانه‌ها و ساختمان‌های باستانی مقرر می‌کند. یک کار کلیدی دیگر خروجی کنترل پنل که به‌نوعی یک اعلام محسوب می‌شود، ارسال پیغام اتوماتیک تلفنی یا رادیویی به مرکز دائمی نظارت مربوطه می‌باشد که آن‌ها به‌محض دریافت پیغام، به مرکز آتش‌نشانی محل حریق را گزارش می‌کنند. مرکز بررسی می‌تواند خود ایستگاه آتش‌نشانی یا پلیس یا مرکز ١١٠ یا بعضی از مراکز نظارت خصوصی طرف قرارداد باشد.

شکل ۴-۵ آژیر، چراغ‌خطر و زنگ خطر اعلام حریق

یک خروجی دیگر می‌تواند دستور خاموش کردن تجهیزات برقی مانند کامپیوتر، فن برقی (به‌منظور پیشگیری از انتقال دود)، یا قطع عملیات انتقال مواد شیمیایی به منطقه آژیر باشد. همچنین ممکن است فن‌هایی را برای خروج دود روشن کنند یا اینکه سیستم‌های گازی خاموش کننده آتش یا آب‌پاش‌ها را بکار اندازند.

آژیرهای هشدار سیستم اعلام حریق که معمولاً زنگ یا آژیر الکترونیکی هستند باید در سرتاسر ساختمان شنیده شوند تا ساکنین متوجه خطر شده و در صورت لزوم ساختمان از سکنه تخلیه گردد.

 سطح (level)  خروجی آژیرها معمولاً در یک متری به db(a) بیان می‌شود و منحنی نشان داده شده (شکل ۴-۶) برای محاسبه سطح صدا در مکان دیگر در هوای آزاد بکار می‌رود. علاوه بر این برای موانع مانند درب‌ها، جذب صدا به‌وسیله اثاثیه، طبیعت جهت‌دار بودن آژیرها و مکان و جای نصب و غیره باید یک مقدار شدت صدای اضافه در نظر گرفت.

شکل ۴- ۶- نمودار و جدول تضعیف صدا نسبت به فاصله

• افت صدا برای یک درب dB٢٠ و برای درب‌های حریق dB٣٠ می‌باشد.

نتایج منحنی بالا در جدول ۴-١ آورده شده است.

جدول ۴-١ مقدار تضعیف صدا با فاصله

Reduction in DB(A)	Distance from source (m)
۰	۱
۶	۲
۹٫۲	۳
۱۲	۴
۱۳٫۹	۵
۱۵٫۵	۶
۱۶٫۹	۷
۱۸	۸
۱۹	۹
۲۰	۱۰
۲۰٫۸	۱۱
۲۱٫۵	۱۲
۲۲٫۲	۱۳
۲۲٫۹	۱۴
۲۳٫۵	۱۵
۲۴	۱۶
۲۴٫۶	۱۷
۲۵٫۱	۱۸
۲۵٫۵	۱۹
۲۶	۲۰

۴-٢-١ مقررات نصب و انتخاب آژیر‌ها

1. صدای تولید شده در کلیه محل‌های مورد استفاده ساختمان حداقل باید بیش از۶۵dBA و یا ۵dBA بیشتر از نویز احتمالی زمینه (هرکدام بیشتر) باشد و به مدت بیشتر از ٣٠ ثانیه ادامه یابد. برای اتاق‌های کمتر از ۶٠ مترمربع، راه‌پله و یا یک محل محدود ساختمان می‌تواند به ۶۰dBA کاهش یابد.
2. اگر استفاده از آژیر در مکان‌های مثل هتل یا مسافرخانه و مانند آن برای بیدار کردن افراد می‌باشد باید سطح صدا حداقل ۷۵dB در سر تخت خواب باشد. برای اعمال شدت صدای ۷۵dB در خواب گاه باید یک آژیر در اتاق‌خواب نصب گردد.
3. تمام دستگاه‌های اخطار شنوایی که در سیستم‌های مشابه بکار می‌روند باید صدای شبیه داشته باشند و از دیگر آژیر‌های شنوایی مربوط به اهداف دیگر قابل‌تفکیک باشند.
4. برای کاهش سطح نویز بهتر است به‌جای به‌کارگیری تعداد کمی آژیر با صدای خیلی بلند از تعداد زیادی با صدای کم استفاده شود. (وقتی دو آژیر مشابه در یک مکان قرار گیرند سطح (level)  صدا به اندازه ۳dBA افزایش می‌یابد).
5. حداکثر تنها یک دیوار یا درب بین آژیرها و هر اتاق قرار گیرد و حداقل یک آژیر در هر ناحیه آتش ضروری می‌باشد.
6. شدت صدای تولید شده نباید چنان زیاد باشد که باعث صدمه ماندگار بر شنوایی شود.
7. تعداد آژیرها باید در یک ساختمان به‌اندازه‌ای باشد که حداقل شدت صدای لازم را تولید کند. ولیکن در هر حالت کمتر از ٢ عدد نباشند.
8. آژیرها حداقل باید در دو مدار جداگانه تعبیه شوند تا در صورت از کار افتادن یک مدار کلیه سیستم مختل نشود.
9. مقدار فرکانس آژیرها بین HZ١٠٠٠-۵٠٠ باشد.
10. افت صدا برای یک درب ۲۰dB و برای درب‌های حریق ۳۰dB می‌باشد.
11. برای سیستم‌های P یک آژیر خارجی لازم است که به رنگ قرمز بوده و با آژیر حریق مشخص شود.
12. وقتی از زنگ‌های با تغذیه برق شهر برای تکمیل آژیرهای آژیر حریق که با v ٢۴ کار می‌کنند استفاده می‌شود برچسب VAC٢۴٠ بر روی آن نوشته شود.

شکل ۴-٧ نمونه محل قرار گرفتن آژیرهای آژیر (با شدت ۱۰۵db)

تأثیر استفاده از اندیکاتور Remote indicators

اندیکاتورها نشانگرهایی هستند که برای بهتر شناسایی شدن محل حریق در محل نزدیک و مربوط به دتکتور تحریک شده در مواقعی که سیستم اعلام تحریک شده و آژیر‌ها به کار می‌افتند، روشن می‌شوند. توجه شود که این‌ها با چراغ‌های هشدار فرق می‌کنند که همراه با آژیر‌ها روشن می‌شوند. اندیکاتورها را باید برای فضاهایی بکار برد که محل نصب دتکتورها به‌گونه‌ایست که دتکتورها به راحتی قابل دیدن نیستند مثل خلل و فرج سقف‌ها. اندیکاتورها در مواردی که دتکتور در داخل اتاق نصب شده‌اند مانند هتل‌ها، مسافت جستجو را به شدت کم می‌کنند. بنابراین این‌ها منطقه بندی را ساده می‌کنند و زمان جستجو برای پیدا کردن محل تحریک آژیر را کم می‌کنند.

شکل ۴-٨ نمایش جستجوی محل حریق با اندیکاتور و بدون اندیکاتور

۴-٣ روش‌های نمونه‌برداری عوامل محیطی برای کشف حریق

بر اساس چگونگی دریافت و تحلیل کمیت فیزیکی درون محیط حفاظت شده اغلب به سه طریق این کار انجام می‌شود و هر روش دتکتورهای خاص خود را دارند.

1. نمونه‌برداری خطی: در این روش عنصر تشخیص (detection) کمیت فیزیکی را در امتداد یک مسیر پیوسته می‌گیرد که تماماً جزء حسگر محسوب می‌شود. طبیعتاً این نوع نمونه‌گیری نتیجه واقعی‌تری از ویژگی و شرایط تمام فضای پیرامون آن نقاط را می‌دهد.
2. نمونه‌برداری نقطه‌ای: در این روش عنصر تشخیص کمیت فیزیکی موردنظر را در یک نقطه درون حسگر می‌گیرد و نسبت به شرایط کسب شده در همان نقطه جواب می‌دهند.
3. روش نمونه‌گیری هوا (air sampling): این‌ها شامل لوله‌هایی هستند که از حسگر به فضاهایی که مورد حفاظت می‌باشند وصل می‌شوند. یک پمپ، هوای این فضاها را از طریق لوله‌ها و دروازه‌های نمونه‌گیری به حسگر می‌رساند و در آنجا هوا به‌منظور تشخیص (detection) کمیت فیزیکی و اثرات حریق آنالیز می‌شود. در این روش باوجوداینکه نمونه‌برداری به‌صورت نقطه‌ای انجام می‌شود ولیکن چون آنالیز بر روی هوای جمع‌آوری‌شده از چند نقطه می‌باشد می‌توان گفت برداشت واقعی‌تر از محیط می‌شود و با نمونه‌برداری نقطه‌ای متفاوت است.

در هر روش نمونه‌گیری، برای تشخیص کمیت‌های مختلف فیزیکی مربوط به حریق انواع گوناگون حسگر وجود دارد که برای مکان‌ها و کاربردهای متفاوت از هرکدام که مناسب‌تر باشد استفاده می‌شود.

۴-۴ حسگر‌ها detectors

انسان بهترین دتکتور است اما درصورتی‌که حضور داشته باشد. او می‌تواند تمام اثرات حریق مثل گرما، شعله، دود و چیزهای دیگر را متوجه شود. به‌این‌علت خیلی از سیستم‌های اعلام حریق شامل کلیدهای اعلام دستی می‌باشند که اگر شخصی متوجه حریق شد بتواند از آن‌ها استفاده کند. ولیکن اشخاص نیز می‌توانند عنصر مطمئن برای اعلام حریق نباشند چرا که شاید حضور نداشته باشند یا اینکه سلامت کافی برای تشخیص و یا اعلائم حریق را نداشته باشند یا اینکه آژیر را به‌صورت درست و مؤثر بکار نیندازند. به‌این‌علت است که سیستم‌های اتوماتیک متنوعی برای کشف و اعلام حریق درست شده است. دتکتورهای اتوماتیک می‌توانند مثل یک یا چند حس انسان بویایی، لامسه و بینایی کار کنند.

• انتخاب خاص و نصب درست دتکتورها می‌تواند راه قابل‌اعتمادی برای کشف حریق باشد.

به‌طورکلی وقتی‌که در حال انتخاب نوع حسگر‌ها برای استفاده در یک محیط خاص هستیم توجه شود که حسگر باید بین حریق و عوامل معمولی محیط مثل سیگار کشیدن درون اتاق‌خواب هتل، دود لیفت‌تراک درون انبار، بخار حمام و آشپزخانه و غیره تفاوت قائل شود.

جزئیات مشخصات فنی، کاربرد، عملکرد و تکنولوژی ساخت انواع دتکتورها در بخش ٧ تشریح می‌گردد و در این قسمت به‌منظور باز کردن بحث انتخاب و طراحی مکان تجهیزات، آشنایی مختصر و کاربردی‌تری با انواع حسگر‌ها خواهیم داشت: حسگر‌ها بر اساس نوع کمیت فیزیکی آنالیز شده به سه گروه، گرما، دود و شعله تقسیم می‌شوند.

١- حسگر گرما Thermal detectors

دتکتورهای حرارتی از قدیمی‌ترین دتکتورها هستند که از اواسط سال‌های ١٨٠٠ تاکنون در انواع مختلف هنوز تولید می‌شوند. عمومی‌ترین آن‌ها حسگر گرما با دمای ثابت (fixed temperature devices) می‌باشد که وقتی دمای محل به مقدار معینی رسید عمل می‌کند. این‌ها با رسیدن درجه حرارت پیرامون سنسور به یک درجه حرارت معین فعال می‌شوند و برای جاهایی که به‌طور طبیعی درجه حرارت محیط تغییر می‌کند و این تغییرات می‌تواند گمراه کننده باشد سنسور دمای ثابت بکار می‌برند. برای کاربردهای معمولی سنسور دمای ثابت، خود در سه نوع A سنسور دمای ثابت پایین (Fix low) که در دمای حدود C° ۵٧ درجه سانتی‌گراد تحریک می‌شود و B سنسور دمای متوسط (medium fixed temperature) که در دمای حدود C° ٧٧ درجه سانتی‌گراد تحریک می‌شود و C سنسور دمای بالا (Fix high) که در دمای حدود C° ٩٢ درجه سانتی‌گراد تحریک می‌شود. سنسور دمای ثابت حرارت بالا در جایی که حرارت محیط می‌تواند به‌طور عادی زیاد باشد مانند آشپزخانه و موتورخانه استفاده می‌شوند.

اصولاً سنسورهای حرارتی را نباید بالای منابع گرما مثل اجاق‌های آشپزی بکار برد.

 نوع دیگر دتکتورهای حرارت به شدت تغییرات (rate-of-rise detector) حساس است که تغییرات سریع غیرمعمول حرارت در یک زمان کوتاه را شناسایی می‌کند. یکی از تأثیراتی که آتش شعله‌ور بر روی محیط اطراف خود دارد افزایش سریع حرارت در فضای بالای حریق می‌باشد. حسگر‌هایی که با حرارت معین کار می‌کنند تا زمانی که درجه حرارت نزدیک سقف به درجه حرارت نقطه کار نرسیده است جواب نمی‌دهند درحالی‌که حسگر‌هایی که با شدت تغییرات کار می‌کنند وقتی‌که شدت افزایش حرارت از حد معینی بیشتر شد (معمولاً حدود F° ۱۵- در ١٢دقیقه) بکار می‌افتند. این‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که تغییرات طبیعی حرارت محیط روی آن تأثیر نمی‌گذارد و معمولاً شامل یک سنسور دمای ثابت نیز می‌باشند پس برای جایی که به‌طور طبیعی دمای محیط تقریباً ثابت است و یا کمتر از شدت تغییرات ناخواسته است (چون تغییرات دما با شدت افزایش معین نشان‌دهنده تغییرات ناخواسته در شرایط فیزیکی محیط مثل آتش‌سوزی می‌باشد) می‌توانند بکار روند مانند پارکینگ اتومبیل و محل بارگیری و محیط‌های پر از دود.

هر دو نوع حسگر گرمایی ثابت و یا شدت تغییرات نقطه‌ای می‌باشند یعنی اینکه آن‌ها در نقطه‌های معین متناوباً در سقف یا بالای دیوار قرار می‌گیرند. نوع دیگری از حسگر دما، حسگر خطی (line detector) با دمای ثابت است که شامل یک زوج سیم و عایق بین آن‌ها می‌شود که در درجه حرارت معین عایق از بین می‌رود. مزیت این‌ها افزایش تراکم دریافت حرارت با هزینه کمتر نسبت به نوع نقطه‌ای می‌باشد. البته مکانیزم‌های دیگر نیز برای ساخت سنسور حرارت خطی وجود دارد (در مبحث دتکتورها توضیح داده شده است) .

نوعی از حسگر دمای ثابت وجود دارد که در برابر تغییرات دما جبران سازی شده است و درحالی‌که در یک دمای ثابت محیط اطراف خود واکنش نشان می‌دهد و ایجاد آژیر می‌کند اما نسبت به تغییرات دما عکس‌العملی ندارد.

شکل ۴-٩ تصویر عمومی اغلب حسگر‌های کشف دود

حسگر‌های حرارت خیلی قابل‌اطمینان هستند و همچنین نگهداری ساده و کم‌هزینه دارند. ولیکن تا درجه حرارت محیط به اندازه قابل‌ملاحظه نرسد آن‌ها جواب نمی‌دهند و این موقعی است که آتش زیاد شده و در این زمان ایجاد خسارت به‌صورت نمائی (exponentially) زیاد می‌شود پس از این‌ها نمی‌توان در مواقع حفاظت جانی استفاده کرد یا در مکان‌هایی که آتش باید قبل از پدید آمدن شعله کشف شود مانند مکان‌هایی که در آن‌ها موادی نگهداری می‌شوند که نسبت به گرما زیاد حساس هستند.

• حداکثر سطح حفاظت شده به‌وسیله هر نوع سنسور حرارتی ۵٠ مترمربع است.
• حسگر حرارتی به‌طورکلی کمتر از انواع دیگر حساس است و بنابراین پایداری خوبی در پاسخ‌دهی دارد و کمتر دچار اشتباه می‌شود ولیکن نباید در مواردی که امکان دارد یک حریق کوچک باعث خسارت زیاد جانی یا مالی شود بکار گرفته شوند. دتکتور دود معمولاً به یک‌دهم بزرگی حریقی که دتکتور گرما برای تشخیص لازم دارد جواب می‌دهد.

 در بخش ٧-٢ و جدول ٧-١ چگونگی کارکرد سنسورهای حرارتی و درجه حرارت‌های مربوطه به‌طور مبسوط شرح داده شده است.

٢- حسگر دود Smoke detectors

دتکتورهای دود تکنولوژی جدیدتر نسبت به حرارت دارند و در سال‌های ١٩٧٠ تا ١٩٨٠ استفاده مفید و گسترده‌ای در حفاظت از مکان‌های مسکونی و حفاظت جانی داشته‌اند. همان‌طوری که نامیده می‌شوند آن‌ها ابزاری هستند که آتش را وقتی‌که به وضعیت دود کردن یا مرحله ایجاد شعله‌های ابتدایی می‌رسد همانند حس بویایی انسان، تشخیص می‌دهند. اغلب دتکتورهای دود از نوع نقطه‌ای هستند که در سقف یا در بالابر روی دیوار مثل سنسورهای حرارتی کار گذاشته می‌شوند. آن‌ها بر اساس یونیزاسیون و یا فتوالکتریک کار می‌کنند که هرکدام مزیتی بر دیگری در کاربردهای متفاوت دارد.

برای فضاهای بزرگ مثل نمایشگاه‌ها و سالن‌ها اغلب از دتکتور دود نوع پرتویی (شعاعی) استفاده می‌شود؛ که از دو جزء تشکیل شده است: فرستنده و گیرنده دود که معمولاً تا فاصله صد متری از هم می‌توانند جدا باشند. وقتی‌که دود در مسیر شعاع نوری گسترش پیدا کرد جلو عبور شعاع نور را گرفته و دیگر شدت نور دریافت شده مانند شدت نور کامل قبلی نیست. این به‌عنوان یک وضعیت دود تلقی شده و سیگنال فعال کننده آژیر به کنترل پنل ارسال می‌شود.

نوع سوم دتکتورهای دود که منحصراً در کاربردهای حساس استفاده می‌شوند سیستم‌های مکش هوا هستند. این‌ها از دو جزء اصلی کنترل پنل و شبکه نمونه‌برداری درست شده‌اند. کنترل پنل که خود جایگاه محفظه کشف (detection chamber) حسگر است، شامل یک فن و مدار برقی مربوطه نیز می‌باشد. در شبکه لوله‌های نمونه‌برداری، مجراهای ورودی در طول لوله‌ها قرار دارند و از طریق آن‌ها هوا به درون لوله‌ها وارد می‌شوند و به حسگر منتقل می‌گردد و در طراحی هرکدام مثل یک سنسور نقطه‌ای در نظر گرفته می‌شوند ولیکن سنسور تشخیص دهنده دود در واقع درون کنترل پنل قرار دارد. دتکتور از طریق لوله‌های شبکه دائماً هوای نمونه‌برداری شده را به درون محفظه می‌کشد. هوای نمونه برای وجود دود آنالیز شده و سپس بیرون فرستاده می‌شود. اگر درون هوای نمونه‌گیری شده دود وجود داشت سیگنال فعال کننده آژیر به پنل اصلی کنترل فرستاده می‌شود. دتکتورهای مکشی از حساسیت بالایی برخوردار هستند و پرسرعت‌ترین نوع کشف اتوماتیک می‌باشند. خیلی از تشکیلات با تکنولوژی بالا و همچنین در جاهای نگهداری چیزهای با ارزش، برای کشف حریق از این سیستم استفاده می‌کنند. همچنین در جاهاییکه زیبایی مکان خیلی اهمیت دارد می‌توان از دتکتورهای مکشی استفاده کرد چون‌که پنهان کردن روزنه این‌ها نسبت به انواع دیگر راحت‌تر است.

 امتیاز کلیدی دتکتورهای دود این است که می‌توانند دود را در مراحل اولیه حریق تشخیص دهند و این فرصت را به پرسنل آتش‌نشان می‌دهد که حریق را قبل از اینکه گسترش یابد کنترل و خاموش کنند. لذا آن‌ها انتخاب شایسته‌ای در حفاظت جانی و جاهاییکه سرمایه با ارزشی وجود دارد می‌باشند.

عیب دتکتور دود نسبت به دتکتورهای حرارتی این است که هزینه آن‌ها بیشتر است و بیشتر احتمال آژیر ناخواسته دارند.

• اگر دتکتورهای دود خوب انتخاب و طراحی شوند بسیار مطمئن و با احتمال کمی همراه با آژیر‌های اشتباهی هستند.

دو روش متداول برای تشخیص دود در دتکتور نقطه‌ای وجود دارد: یکی محفظه تجزیه مولکولی یا یونیزاسیون (ionization Chamber) و دیگر محفظه تفرق نور (optical scatter chamber) و دتکتورهای دود نیز با همین اسامی به دو صورت دتکتور دود یونیزاسیون و دتکتور دود نوری موجود می‌باشند. معمولاً بر اساس نوع خطر حریق که باید در مقابل آن محیط موردنظری حفاظت شود، روش کشف حریق انتخاب می‌شود. در روش تجزیه یک جریان الکتریکی بین دو الکترود برقرار می‌شود که در اثر ورود دود بین آن‌ها، جریان کاهش می‌یابد. این‌ها مخصوصاً به ذره کوچک دود حساس هستند همانند دودی که در یک حریق سریع تولید می‌شوند ولیکن به همان اندازه نسبت به ذرات بزرگ دود مانند دودی که توسط گرم شدن زیاد PVC یا از سوختن فوم Polyurethane تولید می‌شوند کمتر حساسیت دارند. دتکتور دود یونیزاسیون اولین نوع دتکتور دود بوده است که به‌صورت تجاری گسترش یافته و همچنین معمول‌ترین انتخاب می‌باشد. به حریق‌های سریع سوز پاسخ بهتری می‌دهند تا به حریق کند سوز که معمولاً هم در مواد جدید ساخت بکار گرفته می‌شوند. اضافه بر این از دیدگاه محیط‌زیست دتکتور دود یونیزاسیون به دلیل داشتن مواد رادیواکتیو کمتر موردپذیرش می‌باشد. همواره در حمل‌ونقل و در دسترس قرار گرفتن دتکتورهای یونیزاسیون محدودیت افزایش می‌یابد و توصیه می‌شود که در صورت امکان از انواع جایگزین استفاده شود.

 امروزه به دلیل استفاده زیاد مواد دارای شعله تأخیری در ساختمان‌سازی، دکوراسیون و اثاثیه از حسگر‌های نوری دود به‌طور گسترده‌تری نسبت به یونیزاسیون استفاده می‌شود و البته باید به هرگونه خطر ویژه‌ای که امکان وقوع دارد توجه دقیق بشود. دتکتور دود نوری برای بیشتر کاربردها جواب سریع به حریق‌های کند سوز می‌دهد.

دتکتورهای خاصی با نام Opto-heat تکامل‌یافته‌اند که با حفظ رفتار دتکتورهای دود یونیزاسیون در پاسخ به حریق سریع و کم دود (مثل بنزین) مشخصات مفید دتکتورهای دود نوری در تشخیص آتش خفه را دارند و لذا می‌توانند مشخصه آستانه تحریک بالاتری مطابق با دستورالعمل‌های EN54-7 داشته باشند و در نتیجه کمتر ایجاد آژیر‌های اشتباه بکنند.

۴-۴-١ خصوصیت دتکتورها در مراحل مختلف حریق

برای انتخاب دقیق‌تر حسگر‌های حریق به بررسی اثرات خارجی و فیزیکی سوختن در مراحل مختلف که می‌تواند توسط انواع حسگر‌ها تشخیص داده شود می‌پردازیم و رفتار انواع دتکتور را در این رابطه بررسی می‌کنیم. این شرح جهت انتخاب دتکتور مناسب برای موارد و اهداف متفاوت بسیار مفید می‌باشد و با توجه به اثرات فیزیکی که در مراحل مختلف سوختن ظاهر می‌شود می‌توان برای هرچه بهتر و صحیح‌تر تشخیص دادن حریق در شرایط و مکان‌های مختلف از حسگر‌های مناسب حسب مورد استفاده کرد و با این انتخاب از ایجاد خطا یا عدم عملکرد به موقع جلوگیری به عمل آید.

طی چهار مرحله آثار فیزیکی قابل‌اندازه‌گیری در حریق مشاهده می‌شوند:

1. I) بعدازاینکه احتراق صورت گرفت و مشتقات غیرقابل رؤیت آزاد می‌شوند.
2. II) وقتی‌که دود قابل‌رؤیت تولید می‌شود
3. III) وقتی‌که حریق شعله‌ور می‌شود و روشنایی می‌دهد.
4. IV) وقتی‌که دمای نزدیک به حریق به‌سرعت افزایش می‌یابد یا به یک درجه معین می‌رسد.

حسگر‌های دود یونیزاسیون ionization detector

چون اسباب تشخیص ذرات احتراق مرئی یا غیرمرئی دود می‌باشند لذا برای تشخیص موارد I) و II) مراحل حریق می‌توانند بکار گرفته شوند لذا در مواردی که شرایط محیط به‌گونه‌ایست که برای فعال شدن سیستم اعلام حریق تشخیص شرایط مذکور شایسته‌تر از موارد دیگر باشد و اشتعال مواد سوختنی موجود در محیط ذرات دودی مرئی کمتری تولید کنند و بیشتر ذرات غیرمرئی باشند (سوختن با شعله مثل کاغذ و مقوا) این حسگر‌ها بکار گرفته می‌شوند. به‌طورکلی حسگر‌های یونیزاسیون برای حریق سریع و دود غیرمرئی (دود گرم) بکار می‌رود. در جاهاییکه محیط به‌طور طبیعی دودآلود نباشد (مثل انبار کوچک کاغذ و بدون حرکت وسایل نقلیه احتراقی) برای تشخیص دود حاصل از مراحل اولیه آتش دتکتورهای دود یونیزاسیون می‌توانند به‌خوبی جواب‌گو باشند ولیکن چنانچه در محیط‌هایی که ممکن است به‌طور طبیعی شامل دود حاصل از دستگاه‌های نصب شده باشند (مانند موتورخانه)، استفاده شوند طبیعتاً انتخاب نامناسبی خواهد بود و احتمالاً ایجاد آژیر خطا می‌کنند.

 حسگر‌های دود نوری Optical smoke detectors

ازآنجایی‌که نسبت به تغییرات نوری که دریافت می‌کنند حساس می‌باشند پس در موارد تشخیص دود در مرحله II) می‌توانند بکار گرفته شوند. مورد استفاده این سنسورها بیشتر از کاربرد حسگر‌های یونیزاسیون است و در بسیاری از موارد به‌خوبی جواب می‌دهند اگرچه گران‌تر از نوع یونیزاسیون می‌باشند. حسگر دود نوری برای حریق کند و با دود خفه (مانند سوختن پلاستیک و pvc) مناسب می‌باشند.

 حسگر شعله flame detector

اسباب نه‌چندان متداول در سیستم‌های اعلام حریق هستند که نور مادون‌قرمز ماوراءبنفش و یا نور مرئی تولید شده به‌وسیله آتش را تشخیص می‌دهند پس این دتکتورها برای تشخیص مرحله III) از مراحل حریق کاربرد دارند. این حسگر‌ها نیز برای مواردی که دود معمولی موجود در محیط باعث بروز خطا در حسگر‌های تشخیص دودی می‌شوند و مواد قابل اشتعال موجود پس از احتراق ایجاد شعله می‌کنند (مانند مواد سوخت نفتی) مناسب می‌باشند و سریع‌تر از دتکتورهای دما جواب می‌دهند.

حسگر دما heat detector

چون حرارت زیاد غیرطبیعی یا شدت افزایش دما را تشخیص می‌دهد پس در حالت IV) از مراحل سوختن عکس‌العمل نشان می‌دهد. پس از آتش‌سوزی برای رسیدن درجه حرارت محیط به میزان تحریک حسگر حرارتی، نیاز به زمان معینی می‌باشد لذا دتکتورهای گرما اصولاً کند هستند که این در حفاظت از حریق و تشخیص سریع آتش تعین کننده است با ین وجود در محیط‌های پر از دود با توجه به اینکه برای جلوگیری از ایجاد تحریک بی‌مورد و تولید آژیر‌های ناخواسته نمی‌توان از دتکتورهای دود استفاده کرد، لذا دتکتورهای حرارتی کاربرد منحصربه‌فردی دارند.

• انتخاب نهایی نوع دتکتورها بر اساس خطری که باید محافظت شود و اوضاع منحصربه‌فرد هر مکان می‌باشد. هر نوع دتکتوری که انتخاب می‌شود لازم است محکم، قابل‌اطمینان و اقتصادی باشد

۴-۴-٢ محل قرار گرفتن و فضای پوشش حسگر‌ها

معمولاً تجمع زیاد دود و گرما در بالاترین قسمت فضاهای بسته ساختمان وجود دارد و به همین دلیل است که حسگر‌ها را معمولاً در آنجا قرار می‌دهند. دتکتور گرما باید در جایی نصب شود که المان حساس آن در فاصله کمتر از ٢۵ میلی‌متر و بیشتر از ١۵٠ میلی‌متر زیر سقف قرار نگیرد و حسگر‌های دود باید جایی قرار گیرند که المان حساس آن‌ها کمتر از mm٢۵ و بیشتر از mm۶٠٠ زیر سقف قرار نگیرد.

شکل ۴-١٠ محل مجاز قرار گرفتن حسگر دود و گرما در زیر سقف

 و چنانچه بر دیوار و یا روی سقف نزدیک به دیوار نصب شوند لازم است ١٢ تا ٣٠ سانتی‌متر دورتر از دیوار و یا سقف نصب شوند زیرا که جریان دود در گذرگوشه‌ها، از رأس فاصله گرفته و بجای قائم مسیر منحنی طی می‌کند و این یک فضای مخفی و استتار را برای حسگر به وجود می‌آورد.

شکل ۴-١١ مسیر جریان هوای گرم در گوشه قائم دیوارها و محل مجاز نصب حسگر بر روی دیوار و یا بر روی سقف نزدیک به دیوار

همچنین حسگر‌ها نباید در معرض کانال یا جریان هوا قرار گیرند چون امکان دارد شرایط واقعی را برای حسگر تغییر دهند و در فضاهایی که سقف شیب‌دار است باید حسگر دود در نوک بالای سقف قرار گیرد.

هرگز در آشپزخانه دتکتور دود بکار نبرید چون یک‌تکه نان تست شده می‌تواند آن را گمراه کند.

گاراژها و اتاق‌های زیر شیروانی و پشت سقف‌های کاذب جاذب خوبی برای گردوغبار هستند و بر روی دتکتورها می‌توانند تأثیر منفی داشته باشند.

۴-۴-٣ پارامترهای مؤثر در فاصله‌گذاری حسگر‌ها

 سطح پوشش حفاظتی انواع دتکتورهای نقطه‌ای اعلام حریق دود و گرما به شکل دایره‌ای است و بر طبق استاندارد بیشترین شعاع پوشش دتکتور دود ۵/۷ متر و برای دتکتور گرما ۳/۵ متر می‌باشد. شکل ۴-١٢.

شکل ۴-١٢ فضای پوشش دتکتور گرما (سمت راست) و دتکتور دود (سمت چپ)

اما برای پوشش فضاهای مربعی که بیشترین کاربرد را هم در معماری دارند و یا هنگامی‌که به دلیل بزرگی سطح فضای محافظت شده لازم است دتکتورهای بیشتری در کنار هم قرار گیرند، گوشه‌هایی از فضا به دلیل دایره‌ای بودن پوشش دتکتورها بدون حفاظت باقی می‌مانند.

شکل ۴-١٣ گوشه‌های بدون حفاظت به دلیل دایره‌ای بودن پوشش دتکتورها

برای پوشش کامل گوشه‌های سطح مربعی فاصله دتکتورها باید به دیوار از حداکثر مقداری که آن‌ها می‌توانند با شعاع دایره‌ای پوشش دهند کمتر شود بنابراین برای پوشش کامل و مطمئن بیشترین فاصله تا دیوار برای دتکتور دود به ۵ متر و برای دتکتور گرما به ۵/٣ متر تقلیل می‌یابد.

شکل ۴-١۴ تقلیل سطح پوشش دتکتور گرما (سمت راست) و دود (سمت چپ) در فضای مربعی

برای پوشش کامل فضای حفاظت شده‌ای که سطح آن بزرگ‌تر از مقدار ماکزیمم پوشش یک دتکتور است باید از چند دتکتور استفاده کنیم و آن‌ها را کنار هم قرار دهیم ولیکن در این حالت نیز بین سطح پوشش دایره‌ای دتکتورها فضای خالی باقی می‌ماند و برای پوشش کامل فضای موردنظر باید دتکتورها را بیشتر به هم نزدیک کنیم و بنابراین آرایش دتکتورها مانند شکل ۴-١۴ تغییر می‌یابد و هم‌پوشانی مناسب برای پوشش کامل را خواهیم داشت در این حالت بیشترین فاصله دتکتورهای دود از یکدیگر ١٠ متر و برای دتکتور گرما ٧ متر می‌باشد.

شکل ۴-١۵ هم‌پوشانی دتکتورها برای پوشش کامل فضای حفاظت شده

به‌طورکلی شعاع پوشش دتکتورها درراه روها افزایش می‌یابد. در راهروهایی با عرض کمتر از m ۵ شعاع پوشش دتکتورها از جدول ۴-٢ به دست می‌آید:

جدول ۴-٢ شعاع پوشش حسگر‌ها در راه رو

	شعاع پوشش راه رو با عرض کمتر از m ۵
دتکتور دود	m 5/7 + [٢/ (عرض کریدور – ۵)]
دتکتور گرما	m 3/5 + [٢/ (عرض کریدور – ۵)]

برای راه روهایی با عرض کمتر از m ٢ فقط نقطه‌های روی خط وسط راه رو موردنظر هستند لذا به‌طور ساده از بیشترین فاصله بین دتکتورها می‌توان بهره گرفت.

حسگر‌های دود m 5/7 از دیوار آخر و m ١۵بین حسگر‌ها و حسگر‌های گرما m 3/5 از دیوار آخر و m 6/10 بین حسگر‌ها.

شکل ۴-١۶ بیشترین سطح پوشش دتکتورها در راه رو با عرض کمتر از m ٢

 در مورد سقف‌های شیب‌دار یک ردیف حسگر باید در بالاترین نقطه قرار گیرد (یا در بین ۶۰۰mm بالایی برای حسگر دود و ۱۵۰mm برای حسگر گرما) و حداقل ۰٫۵m فاصله از دیوار عمودی داشته باشند.

فقط برای دتکتورهای نصب شده در رأس سقف شیب‌دار برای هر درجه شیب سقف ١% به بیشترین فاصله پوشش آن اضافه می‌شود (تا حداکثر٢۵%) مثلاً برای دتکتور دود و شیب ٢۵ درجه پوشش حسگر رأس می‌تواند تا شعاع ۲۵/۶ (%٢۵ + ۵) متری افزایش یابد. شکل ۴-١٧

شکل ۴-١٧ فاصله و محل نصب دتکتور دود در سقف شیب‌دار برای مثال با زاویه ٢۵ درجه

۴-۴-۴ شرایط نصب دتکتور دود شعاعی beam detectors

دتکتور دود شعاعی از پرتو نوری بهره گرفته و برای حفاظت فضاهای باز وسیع استفاده می‌شوند. معمولاً بیشتر حسگر‌های دود شعاعی بر مبنای تغییر شدت نور کار می‌کنند و در یک طرف فضای مذکور منبع نور قرار دارد و در طرف دیگر سنسور نوری و رله مربوطه می‌باشد. در بعضی از موارد برای معین کردن سطح پوشش از آینه برای هدایت شعاع نوری روی مسیر موردنظر استفاده می‌شود در این صورت برای هر آینه بکار رفته حداکثر طول شعاع نور به‌طور محسوسی به یک‌سوم تقلیل می‌یابد.

 دتکتورهای شعاعی عموماً در نزدیکی سقف بکار می‌روند. این دتکتورها بانام دتکتورهای نوری شعاعی دود (Optical Beam Smoke Detector) شناخته می‌شوند و از نوع دتکتور دود با خاصیت تیره کردن شدت نور می‌باشند و با شعاع نور مادون‌قرمز به جستجوی دود می‌پردازند لذا نور مرئی محیط، با شعاع نور مادون‌قرمز دتکتور که دود را جستجو می‌کند تداخل نمی‌کند. دتکتورهای دود شعاعی را تا ارتفاع ٢۵ متر می‌توان نصب کرد و فاصله فرستنده و گیرنده تا صد متر می‌تواند باشد.

فرستنده پرتو نور مادون‌قرمز مدوله شده را در ارتفاع بالا به سمت گیرنده می‌فرستد و از گیرنده سیگنال‌ها به سمت کنترلر هدایت می‌شوند. چنانچه دود برای یک مدت زمان از پیش تعیین‌شده وجود داشته باشد کنترلر این وضعیت را یک آتش‌سوزی تلقی می‌کند. یک مجموعه می‌تواند تا حدود ١۵٠٠ مترمربع را پوشش دهد لذا بکار گیری این سیستم در بعضی از موارد به علت عدم استفاده از دتکتورهای پراکنده و سیم‌کشی مربوطه می‌تواند با صرفه باشد. این‌ها برای انبارها، تونل‌ها و فروشگاه‌ها مناسب می‌باشند. جریان مصرفی در حالت عادی mA 50 و در حالت حریق ۷۰ mA است و هرچه فاصله گیرنده و فرستنده بیشتر شود جریان مصرفی افزایش می‌یابد.

دتکتورهای شعاعی در پوشش فضاهای وسیع می‌تواند از لحاظ هزینه تأثیرگذار باشد ولیکن باید دقت شود که فعالیت‌های درون محل حفاظت شده جلوی شعاع نور را نگیرند یا اینکه پیکر ساختمان جلو حرکت شعاع نور را بگیرد و در نتیجه ایجاد آژیر‌های ناخواسته گردد.

شکل ۴-١٨

– اگر دتکتورهای شعاعی در فاصله ۶٠ سانتیمتری سقف نصب شوند باید طوری جاگذاشته شوند که هیچ نقطه‌ای در محل محافظت شده از نزدیک‌ترین قسمت شعاع نوری ۵/۷ متر دورتر نباشد. مثلاً ترکیب شکل ۴-١٧ بیشترین فاصله پوشش دتکتور شعاعی را برای یک سالن نشان می‌دهد.

شکل ۴-١٩ پوشش حفاظت از حریق با دتکتور شعاعی (نمای بالای سطح)

– اگر دتکتور نوری شعاعی در رأس سقف شیب‌دار بکار گرفته شود همان افزایش فاصله (به ازای هر یک درجه یک در صد) که برای دتکتورهای دودی اعمال می‌شود برای آن‌ها نیز اعمال می‌شود.

– چنانچه دتکتور شعاعی پایین‌تر از ۶٠ سانتیمتری زیر سقف نصب گردد فاصله پوشش پرتو نور مذکور به مقدار ۵/۱۲% ارتفاع دتکتور تا جای حریق احتمالی کم می‌شود؛ مثلاً در شکل برای ایجاد سیستم حفاظت از حریق با دتکتور شعاعی با فرض اینکه حریق احتمالی در کف سوله می‌باشد اگر دتکتور در محدوده ۶٠ سانتی‌متری زیر سقف (حتی با ارتفاع ٢٠ متر) نصب شود با احتساب ضریب تعدیل شیب سقف تنها با یک پرتو پوشش عرضی معادل ١٧ متر را کامل می‌کند.

بیشترین پوشش پرتو با احتساب تعدیل شیب ٢۵ درجه

۳۷۵/۹ = ۵/۷ ´ ۲۵/۰ + ۵/۷

عرض پوشش در کف متناظر با عرض پوشش در شیب

۵/۸ = (°۲۵ COS ´ ۳۷۵/۹)

 عرض کل پوشش از دو طرف در کف با یک پرتو

m 17 = 2 ´ ۳۷۵/۹

ولیکن اگر دتکتورها در ارتفاع ١٠ متری قرار گیرند برای پوشش کامل حداکثر شعاع پوشش پرتو ۲۵/۱ متر است (m 25/1 = 5/12 % ´١٠) و لذا فاصله دو پرتو حداکثر ٢/۵ متر می‌تواند باشد و در این مثال با دتکتور در ارتفاع ١٠ متری حداقل ٧ پرتو جهت پوشش کامل لازم است.

شکل ۴- ٢٠ پوشش دتکتور شعاعی (نمای روبرو، پرتوهای نور به صفحه عمود می‌باشند)

– هر قسمت از شعاع پرتو نور (غیر از ۵٠ سانتیمتری نزدیک به فرستنده و گیرند) که از ۵٠ سانتیمتری هر دیوار یا مانع جریان گازهای گرم بگذرد آن قسمت پرتو جزء محافظ محسوب نمی‌شود.

– سطح پوشش داده شده توسط یک دتکتور نوری شعاعی نباید از یک منطقه کشف تجاوز کند.

شکل ۴-٢١ مجموعه دتکتور شعاعی ( بیم دتکتور)

۴-۴-۵ موانع

1. I) حسگر‌های دود و گرما نباید در فاصله کمتر از ۵٠ سانتیمتری هر دیوار یا مانعی در سقف با ارتفاع بزرگ‌تر از ٢۵ سانتی‌متر قرار داده شوند.
2. II) آنجایی که ارتفاع مانع کمتر از٢۵ سانتی‌متر است. حسگر نباید در فاصله کمتر از دو برابر ارتفاع مانع قرار گیرد.

شکل ۴-٢٢ ) فاصله مجاز دتکتور با مانع روی سقف

III) اگر هر نوع مدخل یا بادگیر در محدوده حفاظت شده از حریق قرار داشته و عمق cm٨٠ یا بیشتر داشته باشد یا برای تهویه استفاده شود یک حسگر باید در آن قرار گیرد.

1. IV) حسگر‌ها نباید در ١ متری ورودی تهویه فعال هوا قرار گیرند.
2. V) غیر از سیستم‌های نوع P2، L5، L4 اگر یک کانال یا هواکش به بیش از یک یا چند سقف وارد شود، یک حسگر حریق باید در بالای کانال و در هر سطح در m 5/1 از ورودی قرار داده شود. (مانند چاه آسانسور یا پله‌برقی و غیره)
3. VI) مانع بزرگ‌تر از ١٠% ارتفاع سقف مثل یک دیوار در نظر گرفته شود.

VII) سقف‌های شبکه‌ای (Cellular structure)

– آویز کمتر از ١٠% ارتفاع سقف فاصله‌بندی حسگر‌ها مثل حالت معمولی

– آویز بزرگ‌تر از ١٠% ارتفاع سقف فاصله حسگر‌ها تقلیل می‌یابد.

– در شبکه‌های کوچک وقتی عرض کمتر از چهار برابر عمق می‌باشد حسگر‌ها روی تیرها قرار می‌گیرند و در شبکه‌های بزرگ‌تر حسگر درون شبکه قرار می‌گیرد.

شکل ۴-٢٣

VIII) تیرهای سازه‌ای

– درصورتی‌که طول تیر کمتر از m 6/10 برای مورد حسگر دود و ۵/۷ متر برای مورد حسگر دما باشد فاصله‌بندی خاص لازم است.

– اگر تیرها از مقادیر مذکور بیشتر باشد در هر شبکه یک حسگر لازم است.

1. IX) تیغه‌های مجزا کننده (Partition) یا طبقه‌های انباری که به cm٣٠ سقف می‌رسند باید مثل دیوار در نظر گرفته شود.

۴-۴-۶ در کانال‌های عمودی و چاه آسانسور

در مواردی که لازم است دتکتور در شافت‌های عمودی (مثل پلکان عمودی) قرار گیرد یک دتکتور باید در بالای شافت و همچنین در هر سطح در فاصله ۵/۱ متری از ورودی کانال یا راه‌پله نصب گردد.

شکل ۴- ٢۴ نصب دتکتورها در کانال‌های عمودی و خروجی‌ها

۴-۴-٧ حدود ارتفاع سقف

حسگر‌ها نباید در سقف‌های بلندتر از ذکر شده در جدول ۴-٣ نصب گردند.

جدول ۴-٣ بیشترین ارتفاع نصب حسگر‌ها

حدود ارتفاع سقف
نوع دتکتور	ارتفاع سقف به متر
شرایط خاص*	شرایط معمولی
دتکتور گرما Heat detectors	۱۳٫۵ ۱۲٫۰ ۱۰٫۵	۹٫۰ ۷٫۵ ۶٫۰
رتبه (کلاس) یک    ۱ (Grade)class
رتبه دو Grade 2
رتبه سه ۳ Grade
دتکتور نقطه‌ای دود Point smoke	۱۵٫۰	۱۰٫۵
دتکتور گرما دمای بالا       High temp	۱۰٫۵	۶٫۰
دتکتور دود شعاعی Optical beam	۴۰٫۰	۲۵٫۰

* حدود ارتفاع سقف با حفاظت سریع (شرایط خاص)

در کلاس حفاظت P اگر سیستم تشخیص حریق به‌طور اتوماتیک مستقیم یا توسط مرکز اعلام حریق (آژیر) به مرکز آتش‌نشانی متصل باشد و زمان متوسط رسیدگی بیشتر از ۵ دقیقه نباشد، پیگیری سریع امکان استفاده از ارتفاع‌های حد که در قسمت راست جدول نوشته شده است را می‌دهد.

اگر یک قسمت کوچک سقف (کمتر از ١٠% سطح سقف) از بیشترین مقدار سمت راست جدول بیشتر شد، آن قسمت بلند می‌تواند به‌وسیله حسگر نقطه‌ای گرما محافظت شود به‌شرط اینکه ارتفاع سقف در قسمت بلند از m 5/10 متر بیشتر نشود و یا به‌وسیله حسگر نقطه‌ای دود به‌شرط اینکه ارتفاع در قسمت بلند بیشتر از m 5/12 نشود.

باوجوداینکه افزایش ارتفاع سقف باعث می‌شود که تشخیص حریق پس از گسترش آن باشد، وقتی‌که سیستم اطفاء حریق بکار می‌افتد مقدار گسترش آتش همچنین به مدت زمان تأخیر بین کشف حریق و لحظه استارت سیستم اطفاء نیز بستگی دارد اگر این زمان کوچک باشد مقدار افزایش آتش در اثر سقف بلندتر می‌تواند قابل‌پذیرش باشد.

شکل ۴- ٢۵ یک نمونه از توزیع تجهیزات اعلام و اطفاء، حریق در یک ساختمان

تجهیزات کمکی

• مجزا کننده خط (ایزولاتور): برای جدا کردن یک مدار به‌صورت الکتریکی و به‌منظور عدم گسترش عیوب مدار به کار می‌رود.
• دیود نوری اعلام: برای مشخص شدن وضعیت خط (عادی، اتصال کوتاه، قطع). تا ٢٠ عدد بر روی یک حلقه بدون تغذیه اضافی می‌توانند مثلاً در راهرو هتل‌ها نصب شوند.

شکل ۴-٢۶

• مبدل سیستم آدرس پذیر به متعارف: دارای سویچ آدرس‌دهی، تغذیه جدا و به‌صورت شعاعی و حلقوی بکار می‌رود.
• مبدل گسترش مدار: در مدار قرار گرفته و مدار فرعی می‌سازد و به‌صورت شعاعی و حلقوی بکار می‌رود.
• برد میانجی شبکه: درون کنترل پنل قرار گرفته و دو سیستم را به هم ربط می‌دهد به‌طوری‌که ضمن داشتن عملکرد مستقل وضعیت سیستم دیگر را نشان می‌دهند. بیشترین فاصله کابل‌کشی دو کیلومتر.
• رد میانجی سریال: در کنترل پنل قرار گرفته و پرینتر و… به پنل وصل می‌شود.
• رله ورودی خروجی: قابل آدرس‌دهی، حافظه ثبت اطلاعات و تاریخ هشدار و عیوب است وبر روی کامپیوتر قابل دیدن هستند. برای کنترل درب‌های حریق، دمپرها، سویچ‌های جریان آب و… به‌صورت رله عمل می‌کنند.
• برد کمکی خروجی: با نصب آن در کنترل پنل می‌توان رله‌های متعددی برای کاربردهای مختلف داشت.
• مجزا کننده خط (ایزولاتور): برای جدا کردن یک مدار به‌صورت الکتریکی و به‌منظور عدم گسترش عیوب مدار
• دیود نوری مجزا: برای مشخص شدن وضعیت خط (عادی، اتصال کوتاه، قطع). تا ٢٠ عدد بر روی یک حلقه بدون تغذیه اضافی می‌توانند مثلاً در راهرو هتل‌ها نصب شوند نصب شوند.
• مبدل سیستم آدرس پذیر به متعارف: دارای سویچ آدرس‌دهی، تغذیه جدا و به‌صورت شعاعی و حلقوی بکار می‌رود.
• مبدل گسترش مدار: در مدار قرار گرفته و مدار فرعی می‌سازد و به‌صورت شعاعی و حلقوی بکار می‌رود.
• برد میانجی شبکه: درون کنترل پنل قرار گرفته و دو سیستم را به هم ربط می‌دهد به‌طوری‌که ضمن داشتن عملکرد مستقل وضعیت سیستم دیگر را نشان می‌دهند. بیشترین فاصله کابل‌کشی دو کیلومتر.
• برد میانجی سریال: در کنترل پنل قرار گرفته و پرینتر و… به پنل وصل می‌شود.
• رله ورودی خروجی: قابل آدرس‌دهی، حافظه ثبت اطلاعات و تاریخ هشدار و عیوب است وبر روی کامپیوتر قابل دیدن هستند. برای کنترل درب‌های حریق، دمپرها، سویچ‌های جریان آب و… به‌صورت رله عمل می‌کنند.
• برد کمکی خروجی: با نصب آن در کنترل پنل می‌توان رله‌های متعددی برای کاربردهای مختلف داشت.

فصل ۵
شرایط انتخاب و نصب تجهیزات اعلام حریق

۵- شرایط انتخاب و نصب تجهیزات:

۵-١ حسگر‌های دود و گرما

همیشه حسگر‌ها باید به‌طور صحیح فضا را پوشش دهند و سطح پوشش داده شده با توجه به BS5839-P1 مطابق مقدار معین شده باشد و نوع حسگر باید درست انتخاب شود. بیشتر دتکتورهای بکار گرفته شده در سیستم‌های اعلام حریق دتکتور دود هستند و برای بسیاری از مواد بکار رفته در ساختمان و اسباب و اثاثیه که از نوع سوخت با تأخیر شعله (Flame retardant) می‌باشند حسگر‌های دودی فتوالکتریک مناسب‌تر می‌باشند. جای مناسب دتکتورهای دود و محل مناسب به‌کارگیری آن‌ها در مثال شکل ۵-١ و جدول ۵-١ نشان داده شده است.

شکل ۵-١- محل‌های مناسب برای

جدول ۵-١ حسگر دود مناسب هر محل در ساختمان

محل بکار گیری	فتوالکتریک	یونیزاسیون	دلیل انتخاب مورد **
راهرو/ محل عبور و پلکان	**		امکان عبور جریان هوا
چاه آسانسور/ داکت	**		وجود جریان هوا / امکان سوختن بدون دود
دفتر کار / اتاق انتظار، کنفرانس، نشیمن، پذیرایی، بستری بیمارستان / سالن هتل	**		احتمال سوختن بدون دود
اتاق نهارخوری	**
سالن انتظار لابی	**	##
صحنه و سالن تئاتر	**		دود مربوط به تئاتر می‌تواند مشکل ایجاد کند
پیاده‌رو زیرگذر	**		امکان جریان هوا وجود دارد
انبار	**		در صورت کارکرد لیفتراک (دیزل یا پروپان) نامناسب است
مدرسه و فروشگاه و عکاسی	**
سالن کتاب‌خانه	**	##
سالن اجتماعات و اتاق ملاقات	**
اتاق معالجه، پرستاران، عمل شیرخوارگان، نگهداری بچه، آزمایشگاه، عکس‌برداری X	**		از آژیر‌های بی‌مورد مربوط به شعله‌های غیرقابل رؤیت رادیواکتیو جلوگیری می‌کند
تاریک‌خانه / اتاق کپی	**		وجود مواد گازی
استودیو / اتاق ضبط	**		احتمال آتش شعله دار (انتخاب دتکتور شعله اختیاری است)
موتورخانه / اتاق برق	**		احتمال هوای یونیزه شده
کارگاه و مسجد / کلیسا	**
مرکز تلفن	**	##	سوختن بدون آتش (خفه)
محل بارگیری	**		جریان هوا و گردوغبار
انبار سوخت	**	##	آتش با سوختن سریع و تمیز (انتخاب دتکتور شعله اختیاری)

** = دتکتور بسیار مناسب. ## = دتکتور قابل‌قبول

• همیشه شرایط محیطی در نظر گرفته شود. بیشتر حسگر‌های دود چنانچه در محیط‌های با جریان زیاد هوا یا دود و بخار آشپزخانه و غیره قرار گیرند مساعد ایجاد آژیر ناخواسته هستند در چنین شرایطی ممکن است حسگر گرما بهتر عمل کند.
• قبل از انتخاب نوع دتکتور حرارتی لازم است محیط نصب موردبررسی قرار گیرد که آنجا حرارت موضعی مثل اجاق، مشعل، ماشین‌های در حال کار و … وجود دارد؟ حداکثر حرارت محیط حفاظت شده به‌طورمعمول چقدر می‌باشد؟ معمولاً به دلیل روشن بودن فن حمام و یا سرویس بهداشتی همواره یک جریان هوا از طرف ورودی ساختمان و یا دریچه‌های اجباری ورود هوا به سمت حمام و یا سرویس بهداشتی جریان دارد. این جریان‌ها ممکن است دود ایجاد شده در آشپزخانه را به دتکتورهای دود برسانند و شاید در مواردی دود ناشی از آتش‌سوزی را از دتکتورها دور کنند. لازم است جریان‌های هوا به‌خوبی مطالعه شوند تا شرایط ناخواسته آژیر حریق و یا عدم ایجاد آژیر واقعی ایجاد نشود. در پلان نمونه نشان داده شده امکان دارد قرار دادن یک دتکتور دود در نزدیکی ورودی دو اتاق‌خواب حفاظت کافی را ایجاد کند ولیکن این نقطه مکانی است که در جریان هوای عبور کرده از طرف آشپزخانه باز قرار دارد پس ممکن است ایجاد آلام اشتباهی کند. پس اگر لازم است اتاق‌خواب‌ها حفاظت شوند بهتر است دتکتورها در داخل اتاق قرار گیرند.

شکل ۵-٢

 همچنین قرار دادن دتکتور دود در نزدیکی قسمت باز آشپزخانه نامناسب است و بهتر است یک دتکتور گرما در محیط آشپزخانه و دور از اجاق‌گاز قرار گیرد. در جدول ۵-٢ نوع دتکتور گرمای مناسب برای هر محیطی بیان شده است.

جدول ۵-٢ دتکتور گرما مناسب هر مکان

محل بکار گیری	حرارت ثابت بالا Fixed High Temp	حرارت ثابت Fixed Temp	شدت افزایش Rate of Rise	ملاحظات
اتاق دیگ بخار	**	**		تغییرات سریع در حرارت اتاق
رستوران		**
اتاق خشک کن			**
آشپزخانه	**			از محل روی اجاق دوری شود
انباری			**
فضای پر دود – پارکینگ اتومبیل – محل بارگیری			**

توصیه می‌شود که در محیط‌های گرم از سنسورهای حرارتی ٩٢ درجه سانتی‌گراد (حدود١٩٩ درجه فارنهایت) استفاده شود (fix high).

شکل ۵- ٣ راهنمای مناسبی برای طراحی‌های متداول می‌باشد.

۵-٢ مرور طراحی به‌منظور حداقل رساندن آژیر‌های ناخواسته

آژیر‌های ناخواسته می‌توانند سبب قطع شدن کار روزمره و همچنین بر روی سرویس‌های آتشنشانی ایجاد بار سنگینی کنند و ضمناً تکرار این آژیر‌های نابجا باعث عدم اعتماد ساکنین به سیستم‌های هشدار شده و احتمال دارد که نسبت به آژیر‌های درست در مواقع حریق نیز عکس‌العمل نشان ندهند.

آژیر‌های نادرست به‌طور وسیع به چهار گروه تقسیم می‌شوند.

– آژیر ناخواسته با منشأ درست                           – Unwanted alarm

– آژیر اشتباه تجهیزات                                      – Equipment false alarms

– آژیر نادرست به خاطر تحریک عمدی                  – Malicious false alarms

– آژیر غلط با تحریک اشتباهی                           – False alarms with good intent

آژیر ناخواسته مربوط می‌شود به مواردی که اشتباهی از طرف سیستم کنترل یا شخص صورت نگرفته بلکه شرایط مانند حریق به وجود آمده و از جمیع عامل‌هایی مانند شرایط محیط، پدیده‌هایی مانند آتش مثل بخار یا اسپری گازها یا گردوغبار که باعث تحریک دتکتورها می‌شوند یا با عمل نا به‌جای یک شخص مثل سیگار کشیدن در محلی که دتکتور دود وجود دارد، به وجود آمده است. شرح ذیل مربوط می‌شود به طراحی به کمک تجهیزاتی که از توانایی سیستم در ایجاد آژیر‌های ناخواسته جلوگیری می‌نمایند. در BS5839 توصیه‌های جامعی در این مورد وجود دارد که در مواقع لازم باید از آن‌ها استفاده کرد:

• دتکتورهای نوع Photo thermal هم تغییرات حرارت وهم تراکم دود یا شبیه دود را آنالیز کرده و این باعث تقلیل قابل‌ملاحظه توانایی سیستم در ایجاد آژیر اشتباهی می‌شود.

با سیستم آنالوگ می‌توان این‌گونه دتکتورها را برنامه‌ریزی کرد که در زمان‌هایی که احتمال دود یا شبیه به دود وجود دارند فقط در حالت حرارت کار کنند و در زمان‌هایی که این احتمال وجود ندارد در وضعیت دود و دما هر دو کار کند.

به‌منظور جلوگیری از ایجاد آژیر‌های اشتباهی دتکتورهای شدت افزایش حرارت (rate of rise heat) نباید در محیط‌هایی که مرتباً درجه حرارت تغییر می‌کنند مانند آشپزخانه و اتاق دیگ بخار و یا انبار با درهای بزرگ به هوای باز استفاده شوند.

• BS5839-1 توصیه می‌کند که درجه حرارت تحریک دتکتورهای حرارت ثابت ٢٩ درجه سانتی‌گراد بالای ماکزیمم حرارت محیط باشد که احتمالاً در یک دوره زمان طولانی ایجاد می‌شود و چهار درجه سانتی‌گراد بالای ماکزیمم درجه حرارتی که احتمالاً در یک دوره زمانی کوتاه ایجاد می‌شود.

جدول ۵-٣ ملاحظاتی برای کاهش آژیر‌های ناخواسته

ملاحظات برای کاهش آژیر‌های ناخواسته	محل
هرگز از دتکتور دود استفاده نشود	آشپزخانه
دتکتورهای شدت تغییرات گرما rate of rise heat، دودی یونیزاسیون و در صورت امکان اصلاً دودی استفاده نشود. *	محیط‌های نزدیک به آشپزخانه
دتکتورهای دودی یونیزاسیون (و در صورت امکان اصلاً دودی) استفاده نشود.*	اتاق‌هایی که در آن تستر نان استفاده می‌شود
دتکتورهای دودی نوری (و در صورت امکان اصلاً دودی) استفاده نشود. *	اتاق‌هایی که در آن سیگار می‌کشند
دتکتورهای دودی نوری (و در صورت امکان اصلاً دودی) استفاده نشود. *	حمام و محل‌هایی که بخار وجود دارد
دتکتورهای دودی نوری (و در صورت امکان اصلاً دودی) استفاده نشود. *	فضاهای با تمرکز زیاد گردوغبار
دتکتورهای دودی یونیزاسیون استفاده نشود.	جاهایی که دتکتورها در جریان هوا با سرعت زیاد قرار دارند
دتکتورهای دودی یونیزاسیون و شعاعی beam detectors (و در صورت امکان اصلاً دودی) استفاده نشود.	محل‌هایی که دود اگزوز وجود دارد
دتکتورهای دودی یونیزاسیون (و در صورت امکان اصلاً دود استفاده نشود).	فضای نزدیک به پنجره باز شو

 * استفاده از دتکتور ترکیبی دود و گرما Photo thermal توصیه می‌شود

۵-٣ تجهیزات کنترل

کنترل پنل مغز سیستم کشف و اعلام حریق است. مسئول بررسی تمام سیگنال‌های ورودی‌های مختلف از تجهیزات اتوماتیک و یا دستی است و سپس باید آژیر‌های خروجی مانند آژیرها، زنگ‌ها، لامپ‌های خطر، شماره‌گیری تلفن اضطراری و کنترل‌های درون ساختمان را انجام دهد.

شکل ۵- ۴ انواع کنترل پنل

کنترل پنل می‌تواند یک سیستم ساده با یک ورودی و خروجی برای یک ناحیه تا یک کامپیوتر پیچیده که چندین ساختمان را در یک ناحیه کنترل می‌کند باشد. توانایی سیستم کنترل و پنل نمایش به بزرگی و نوع ساختمان حفاظت شده و گستردگی حفاظت اتوماتیک بستگی دارد.

مشخصات تجهیزات می‌تواند بر اساس تعداد مدارهای ناحیه، مدارهای آژیرها، battery standby، ارتباط از راه دور مرکز رله‌های کمکی کنترل و دیگر نیازهای انحصاری مشتری باشد، در کنار کنترل پنل باید یک دیاگرام نشانگر موقعیت ناحیه‌ها وجود داشته باشد.

۵-٣-١ پنل‌های تکرار کننده Repeater Panels

 این پنل‌ها برای بیشتر سیستم‌ها وجود دارد وقتی‌که گروه آتش‌نشان از مسیرهای مختلف می‌توانند وارد ساختمان بشوند، وقتی‌که گروه نجات دور از پنل اصلی هستند و یا وقتی‌که گروه عملیات در بیش از یک نقطه نیاز به اطلاعات سیستم دارند مانند نگهبانی بیمارستان، به کار می‌روند. تمام پنل‌های کنترل که تکرار کننده‌های زیادی دارند احتیاج به دو منبع تغذیه دارند. تغذیه پشتیبان در پنل موجود است و لیکن یک تغذیه مطمئن اصلی برای منبع تغذیه اولیه لازم است و فیوز و کلید مجزا کننده باید به‌طور روشن علامت گزاری شوند تا سیستم اعلام به‌طور ناخواسته خاموش نماند.

پنل‌های متداول و خیلی از تکرارکننده‌ها دارای باطری‌هایی هستند که ظرفیت آن‌ها مناسب با یک مقدار کارکرد مستقل تعریف شده بر اساس بار کامل سیستم می‌باشند. برای سیستم‌های آنالوگ باطری معمولاً اندازه دلخواه دارد تا اینکه ترکیب موردنیاز را ایجاد کنند چون‌که مقدار و نوع تجهیزات متصل شده می‌توانند به‌طور قابل‌ملاحظه تغییر کنند.

 محل نصب تجهیزات کنترل و نمایش

• در یک محیط با خطر حریق کم
• در طبقه هم کف مربوط به ورود گروه اطفاء حریق
• در یک فضای عمومی مربوط به همه استفاده کنندگان
• آنجائی که دتکتورهای اتوماتیک استفاده می‌شود، فضای تجهیزات کنترل باید حفاظت شود.
• یک زنگ خطر باید در کنار دستگاه کنترل نصب شود.
• مکان آن باید به سادگی برای تیم اطفاء حریق در وضعیت‌های اضطراری در دسترس باشد.
• محیط باید به‌خوبی روشن بوده و لذا لزوم استفاده از نور اضطراری باید در نظر گرفته شود.
• شخصی مسئول مراقبت از آن باشد. (غیر از سیستم‌های نوع M)

۵-۴ منبع تغذیه پشتیبان Standby battery

منبع تغذیه پشتیبان معمولاً از باطری ثانویه که به یک شارژر اتوماتیک وصل شده است تشکیل شده این باطری‌ها باید عمر مفید حداقل ۴ سال داشته باشند و مقررات خصوصاً استفاده از باطری‌های نوع بکار گرفته در خودرو را منع می‌کند.

وقتی‌که برق شبکه قطع می‌شود منبع تغذیه پشتیبان باید بتواند بعد از یک حداقل مدت زمان معین آژیر را برای ٣٠ دقیقه روشن نگه دارد. حداقل مدت زمان با نوع سیستم وضعیت ساکنین ساختمان تغییر می‌کند. برای کاربری مسکونی (L) مدت زمان آمادگی (standby) لازم ٢۴ ساعت می‌باشد. درصورتی‌که قطعی برق بیش از ٢۴ ساعت منطقی به نظر می‌رسد بهتر است مدت زمان آمادگی بیشتر در نظر گرفته شود. برای حفاظت ملک و سرمایه (P) اگر قطعی برق تا ۶ ساعت برآورد شود زمان آمادگی به مدت ٢۴ ساعت کافی است و در غیر این صورت زمان آمادگی باید ٢۴ ساعت بیشتر از آنکه ساختمان امکان تعطیلی داشته باشد تا حداکثر ٧٢ ساعت باشد.

۵-۵ سیم‌کشی

مقررات قبلی BS5839 (نه مقررات اصلاح شده فعلی) که در مورد دتکتورها و کلیدهای اعلام دستی استفاده از کابل‌های ضد حریق را اجباری نمی‌داند، برای سیم‌کشی آژیرها (sounders) استفاده از کابل‌های ضد حریق را اجباری می‌کند.

مقررات BS5839-1:2002 ملزومات دشواری برای نوع کابل‌های بکار رفته در سیستم اعلام حریق معین می‌کند. دیگر کابل‌های نسوز باید در تمام قسمت‌های سیستم بکار گرفته شوند؛ و کابل‌های باکیفیت مقاوم در برابر آتش برای مواردی که باید کابل در زمان طولانی سالم بماند، بکار گرفته می‌شوند؛ مثلاً وقتی‌که به آژیرها وصل می‌شوند و یا جاییکه اتصال بین پنل‌های فرعی قسمتی از مسیر سیگنال آژیر می‌باشند.

برای مدار آژیرها باید بار بر روی کابل‌ها در نظر گرفته شود و افت ولتاژ باید کمتر از ده درصد ولتاژ نامی ‌باشد.

 کابل‌های آژیر حریق باید از کابل‌های دیگر سیستم‌ها جدا شده باشند و به‌طور واضح علامت‌گذاری شده و ترجیحاً به رنگ قرمز و از مسیرهای با حداقل خطر در ساختمان عبور داده شوند.

تمام کابل‌هایی که برای مسیر بحرانی سیگنال و تغذیه سیستم استفاده می‌شوند باید مطابق یکی از موارد زیر باشند:

• کابل مطابق با BS7629
• کابل مطابق با BS7846
• MICC (Mineral insulated cable) با پوشش کلی پلیمری مطابق BSEN60702

کابل‌های مقاوم حریق برتر (MICC) با روش‌های خاص مقره و اتصال باید به‌طورکلی در موارد زیر بکار گرفته شوند:

– در ساختمان‌هایی که به سیستم آب‌پاش مجهز نیستند و تخلیه ساکنین در چهار فاز یا بیشتر صورت می‌گیرد.

– در ساختمان‌های که به سیستم آبپاش مجهز نیستند و بیشتر از m٣٠ ارتفاع دارند.

– در مکان‌ها یا سایت‌هایی که به سیستم آبپاش مجهز نیستند و آتش می‌تواند روی کابل‌های مسیرهای بحران سیگنال در دیگر فضاهای دور که ممکن است مردم در آن در موقع حریق، مانند بیمارستان یا سایت‌های بزرگ باقی بمانند تأثیر گذارد.

کابل MICC نیازی به حفاظت‌های اضافه دیگر ندارد اما انواع دیگر (کابل مطابق با BSEN60702 و BS7846) در شرایط زیر باید حفاظت شوند:

– کمتر از ٢ متر بالای سطح کف (غیر از محیط‌های بی‌خطر مثل اداره و مغازه)

– در معرض خسارت یا صدمه از طرف جانوران جونده

(SMA برای سیستم‌های حریق آنالوگ مناسب نیست)

به‌طورکلی کابل آژیر حریق باید از کابل‌های مربوط به سیستم‌های دیگر جدا شود.

 جاهایی که کابل‌ها دارای ترانک مشترک هستند باید تقسیم‌بندی شده و منحصراً به سیستم آژیر حریق اختصاص داده شود. رنگ توصیه شده کابل قرمز می‌باشد.

در بعضی از مراجع حداقل ملاحظات توصیه شده در مورد سیم‌ها این است که به‌طور متوسط از سیم‌های دیگر دیرتر بسوزند و حداقل سایز سیم ۱۶#AWG (معادل سیم با سطح مقطع یک میلی‌متر مربع) باشد

شکل ۵- ۵ مواردی از مکان‌های نامناسب نصب دتکتورها را نشان می‌دهد.

شکل ۵- ۵

فصل ۶
نگهداری و گسترش سیستم اعلام حریق

۶- نگهداری (Maintenance) و گسترش سیستم اعلام حریق

آزمایش و بازرسی‌های منظم لازم است تا از درستی کارکرد یک سیستم اعلام حریق مطمئن شویم. البته تعدادی از عملیات سیستم و عیب‌های سیستم اعلام روی کنترل پنل نمایش داده می‌شوند ولیکن پنل باید به‌وسیله شخص مسئول بازرسی شود تا اگر چراغ نشان دهنده عیب روشن باشد متوجه شود و تمام عملیات برای عیب‌یابی صورت گیرد و سیستم رفع عیب شود. پیش‌تر مفصلاً توضیح داده شد که سیستم اعلام با توجه به ماهیت مأموریتی که دارد باید جدا مورد نگهداری و بازرسی دوره‌ای قرار گیرد وسعت خطرات و خسارات حریق این دشواری کوچک را توجیه می‌کند.

۶-١ تست‌های معمول سیستم

سیستم باید به‌طور مرتب تست و سرویس شده و توصیه‌های زیر در قسمت اول BS5839 مطرح شده است.

تست‌های روزانه:

1. I) کارکرد معمولی نشانگرهای پنل چک شود، در صورت غیرطبیعی هرگونه عیب نشان داده شده یادداشت شده و منتقل شود.
2. II) چک شود که به هرگونه خطای ثبت شده در روزهای گذشته ترتیب اثر داده شده باشد.

تست‌های هفتگی:

1. I) کلیدهای اعلام دستی یا حسگر‌های دود را بکار انداخته تا صحت کارکرد چک شود، هر هفته یک حسگر متفاوت باید چک شود.
2. II) کارکرد آژیرها چک شده و سپس سیستم به حالت اول (Reset) برگردانده شود.

III) اتصالات باطری چک شود.

1. IV) فرم گزارش وقایع را با دقت تاریخ و زمان و دستگاه‌های تست شده را کامل کرده و تست‌های معمولی هفتگی معین شده را انجام داده و به مقام مسئول گزارش کنید.

تست‌های سه‌ماهه:

1. I) تمام موارد یادداشت شده در دفترچه کنترل‌های زمانی را بررسی کرده و کنترل شود که موارد ثبت شده برطرف شده‌اند.
2. II) باطری‌ها و اتصالات را چک کنید و سیستم در حالت تغذیه standby برای اطمینان از سلامت باطری کنترل شود.

III) تمام آژیرها و کلید اعلام دستی و حسگر‌های دود چک و کنترل شود. تمام خروجی‌ها برای کارکرد صحیح کنترل شود. تجهیزات ارسال سیگنال به‌جای دور بازرسی شوند.

1. IV) چک شود که کلیه آژیر‌های کنترل پنل با شبیه‌سازی خطاکار می‌کنند. برای تمام آژیر‌های خطا، شرایط قابل‌قبول مقررات ملی مقایسه شود و اگر مورد غیرقابل‌قبولی وجود دارد عملیات لازم انجام شود. تمام کنترل‌ها و نشانگرها بازرسی شوند.
2. V) به‌صورت چشمی چک شود که تغییرات ساختمان از نظر فیزیکی حسگر‌ها و تحریک‌کننده‌های دستی را صدمه نزده باشد و تغییرات احتمالی صحت عمل کرد سیستم را از بین نبرده باشد. تمام موارد تجهیزات به‌طور چشمی کنترل شود و اطمینان حاصل شود که سیستم مسدود نشده و یا تغییر کاربری باعث ایجاد وضعیت نامناسب نشده باشد.

بازرسی‌های اضافی دیگر مانند کنترل دتکتورهای شعاعی برای مسیر صحیح پرتو، کنترل شود. فرم تست سه‌ماهه را با تاریخ و ساعت و دستگاه‌های تست شده با دقت پرکرده و هر نوع عیب و یا تغییراتی روی تجهیزات را ثبت کنید.

تست سالیانه:

1. I) تست‌های سه‌ماهه با دقت انجام شود. اضافه بر بازرسی‌های دوره‌ای، تمام کلیدهای اعلام دستی و دتکتورهای حریق برای کارکرد صحیح آزمایش شوند. تمام تجهیزات آژیر برای کارکرد صحیح آزمایش شوند.
2. II) هر حسگر‌ای در جای خود باید تست شود. سطح دتکتورهای آنالوگ کنترل شوند که در بین حدود صحیح باشند.

III) تمام اتصالات کابل‌ها و تجهیزات باید برای اطمینان از صدمه ندیدن چک شوند.

به‌طور چشمی تمام نگه‌دارنده کابل‌های در دسترس کنترل شوند.

کنترل شوند که برنامه‌های اجرایی صحیح و به‌روز باشند.

شکل ۶-١ (سمت راست) ابزار تست دتکتور دود (سمت چپ) مواد گازی AEROSOL

۶-٢ گسترش سیستم اعلام حریق

برای گسترش سیستم اعلام باید طرح گسترش با همان اهمیت و دقت سیستم اصلی انجام شود. همیشه این احتمال وجود دارد که یک تغییرات الحاقی کوچک بر روی سلامتی کل سیستم تأثیر گذارد.

• در مواردی که تجهیزات اضافه شده سازنده دیگری دارد باید توجه خاص گردد تا اطمینان حاصل شود هماهنگی بین تجهیزات کهنه و نو وجود دارد و اینکه شرایط صحت مچینگ سیستم برقرار باشد.

فصل ٧
حسگر‌های تشخیص حریق

٧- حسگر‌های تشخیص حریق: Fire Detectors

در بخش‌های گذشته با عملکرد و ساختمان دو نوع از مهم‌ترین و متداول‌ترین حسگر‌های حریق یعنی دتکتورهای دود و حرارت آشنایی لازم را پیدا کردیم در این بخش مباحث عمیق‌تری بر روی انواع حسگر‌ها خواهیم داشت که اطلاع از آن‌ها خصوصاً برای طراحی سیستم اعلام حریق در مکان‌های با اهمیت بسیار لازم می‌باشد. توصیه می‌شود قبل از مطالعه این بخش مطالب بخش ۴-٣ مطالعه شود.

 ٧-١ مشخصات فنی و کاربردی انواع حسگر‌ها

برای دانستن عملکرد انواع دتکتور لازم است تا حدودی تکنیک‌های مختلف ساخت و خواص فیزیکی مواد و فن‌آوری‌های گوناگونی که در دتکتورها استفاده می‌شود را بدانیم دانستن روش‌های ساخت برای متخصصین و طراحان اگر یک ضرورت نباشد بی‌فایده هم نیست و یک دید کلی برای انتخاب حسگر برتر به طراح می‌دهد ضمناً دانستن داده‌های عددی که در هر مورد بیان شده است بعضاً در طراحی موردنیاز هستند لذا توصیه می‌شود موارد قابل‌ملاحظه‌ای از مشخصات فنی دتکتورها که به‌صورت فشرده در زیر بیان شده است حتماً مطالعه شوند.

٧-٢ دتکتورهای دود

حسگر‌های دود بر اساس طرز کارشان مشخص می‌شوند که اکثراً بر اساس یونیزاسیون (ionization) و یا فتوالکتریک (photo electric) کار می‌کنند. حسگر‌های دود که در کلاس فتوالکتریک کار می‌کنند به دود ناشی از حریق با انرژی کم (سوختن بدون آتش، خفه) سریع‌تر جواب می‌دهند چرا که این‌گونه حریق‌ها زیاد ذرات بزرگ دود تولید می‌کنند. بنابراین به فرآورده‌های دیدنی احتراق مثل ذرات کربن که دود را آشکار می‌کنند جواب می‌دهند (مانند بیشتر پلاستیک‌های سوختنی)

 حسگر‌های دود که در کلاس یونیزاسیون هستند به حریق‌های با انرژی زیاد (شعله‌ور) سریع‌تر جواب می‌دهند. از آنجائی که این‌ها مقدار زیادی ذرات کوچک دود تولید می‌کنند (مثل چوب و کاغذ) پس با فراورده‌های غیر دیدنی احتراق جواب می‌دهند.

٧-۳-١ حسگر‌های دودی یونیزاسیون

 این‌ها معمولاً از نوع نقطه‌ای هستند و مقدار کمی ماده رادیواکتیو دارند که تشعشع آن، هوا را در محفظه تشخیص بین دو الکترود یونیزه می‌کند و الکترون‌های آزاد شده به مولکول‌های دیگری ملحق می‌شوند تا اینکه هوا هادی شده و بتواند جریانی بین دو الکترود برقرار شود. ذرات دود جریان را کم کرده و حسگر بکار میافتد منبع تشعشع یونیزاسیون معمولاً ۲۴۱ americium می‌باشد و در جایی به‌طور مشخص مشاهده نشده است که خطرات زیان‌باری برای این سنسورها با توجه به ماده رادیواکتیو موجود، ذکر شده باشد ولیکن توصیه می‌شود که باز نشوند. فشار اتم سفر و تغییرات رطوبت باعث خطای حسگر‌های یونیزاسیون می‌شوند و گردوغبار به آن‌ها صدمه میزند. یکی از مزیت‌های حسگر‌های دود نوع یونیزاسیون حساسیت آن‌ها نسبت به مراحل اولیه حریق وقتی‌که ذرات دود ریز هستند می‌باشد. با توجه به این خاصیت باید نسبت به مکان نصب این‌گونه حسگر‌ها دقت به عمل آید و مثلاً اگر در گاراژ و یا آشپزخانه بکار گرفته شوند امکان دارد آژیر اشتباهی ایجاد شود. خصوصاً آن‌ها را نباید در معرض ورودی جریان هوای بیرون قرار داد چون جریان هوای تمیز می‌تواند از آن عبور کرده و سرعت عکس‌العمل آن را نسبت به حریق داخلی کم کند.

٧-٣-٢ حسگر‌های دودی فتوالکتریک photo electric

وجود ذرات معلق دود ناشی از حریق می‌تواند بر روی انتشار شعاع نور عبوری از هوا اثر بگذارد. این اثر می‌تواند برای کشف وجود حریق به دو صورت استفاده شود:

١- کم کردن شدت شعاع نور ٢- پراکندگی شعاع نور

١- دتکتور دود با خاصیت تیره کردن شدت نور Light Obscuration operation

 این‌ها شامل یک منبع نور، یک سیستم تنظیم نور و یک سنسور نوری می‌باشند.

 وقتی‌که دود متساعد شود نور رسیده به سنسور نور تقلیل یافته و آژیر شروع می‌شود. از LED برای منبع نور می‌توان استفاده کرد. سنسور نوری می‌تواند از انواع Photodiode، Photo resistive، Photovoltaic یا photo resistance باشد. سلول‌های Photovoltaic معمولاً selenium یا silicon می‌باشند که وقتی نور به آن‌ها تابیده شود ایجاد ولتاژ می‌کنند. آن‌ها به ولتاژ بایاس (bias voltage) احتیاجی ندارند ولیکن در بسیاری مواقع خروجی ولتاژ کمی است و باید تقویت شود.

 سلول‌های Photo resistive: وقتی‌که شدت نوری که به این سلول‌ها می‌تابد تغیر می‌کند مقاومت الکتریکی آن‌ها تغیر می‌کند. در حسگر‌های دود معمولاً از سلول‌های Cadmium sulfide استفاده شده و این سلول یکی از پایه‌های پل وتسون را تشکیل می‌دهد و با تغییر نور ولتاژ روی پل به علت تغییر مقاومت آن پایه تغییر می‌یابد.

در عمل بیشتر حسگر‌های دود که از نوع تغییر شدت نور استفاده می‌شود از شعاع نوری بهره گرفته و برای حفاظت فضاهای باز وسیع استفاده می‌شوند و در یک طرف فضای مذکور منبع نور قرار گرفته و در طرف دیگر سنسور نوری و رله مربوطه قرار می‌گیرند. در بعضی از موارد برای معین کردن سطح پوشش از آینه برای هدایت شعاع نوری روی مسیر موردنظر استفاده می‌شود در این صورت برای هر آینه بکار رفته حداکثر طول شعاع نور به‌طور محسوسی به  (یک‌سوم) تقلیل می‌یابد. دتکتورهای شعاعی عموماً در نزدیکی سقف بکار می‌روند. این دتکتورها بانام دتکتورهای نوری شعاعی دود (Optical Beam Smoke Detector) یافت می‌شوند که دتکتور دود با خاصیت تیره کردن شدت نور می‌باشند و با شعاع نور مادون‌قرمز به جستجوی دود می‌پردازند و نور مرئی محیط با شعاع نور مادون‌قرمز دتکتور که دود را جستجو می‌کند تداخل نمی‌کند.

 فرستنده شعاع مادون‌قرمز مدوله شده را در ارتفاع بالا به سمت گیرنده می‌فرستد و از گیرنده سیگنال‌ها به سمت کنترلر هدایت می‌شوند. چنانچه دود برای یک مدت زمان از پیش تعیین‌شده وجود داشته باشد کنترلر این وضعیت را یک آتش‌سوزی تلقی می‌کند. یک مجموعه می‌تواند تا حدود ١۵٠٠ مترمربع را پوشش دهد لذا بکار گیری این سیستم در بعضی از موارد به علت عدم استفاده از دتکتورهای پراکنده و سیم‌کشی مربوطه می‌تواند با صرفه باشد. این‌ها برای انبارها، تونل‌ها و فروشگاه‌ها مناسب می‌باشند.

شکل ۷-۱- فرستنده و گیرنده و کنترل پنل دتکتور دود شعاعی

٧-۴ دتکتورهای حرارتی

سنسورهای حرارتی برای تشخیص حریق هنگامی‌که حرارت محیط شروع به زیاد شدن کرده است طراحی شده‌اند. آن‌ها از قدیمی‌ترین حسگر‌های تشخیص خودکار حریق می‌باشند و باوجوداینکه نسبت به انواع دیگر قیمت و خطای کمتری دارند ولیکن از لحاظ تشخیص حریق کندترین می‌باشند.

سنسورهای حرارتی به انرژی حرارتی تبدیل شده آتش جواب می‌دهند و معمولاً نزدیک یا روی سقف قرار می‌گیرند. آن‌ها هم به شدت تغییرات حرارت و هم به یک حرارت خاص معین شده می‌توانند جواب دهند.

برای تشریح چگونگی کارکرد حسگر‌های دما و انواع آن‌ها و با مشخصات هرکدام، ابتدا اثرات دما که علل اصلی تحریک حسگر‌های دما می‌باشند را یادآور می‌شویم. بر اساس اثرات دما بر روی مواد حسگر‌های دما دتکتورهایی مختلف با رفتارهای متفاوت ساخته می‌شوند که ذیلاً تشریح خواهند شد.

1. I) ذوب (یا جوش) فلزات
2. II) انبساط در جامدات، گاز یا مایعات

III) اثرات حرارتی

٧-۴-١ دتکتورهای دما با المان‌های ذوب شونده

این حسگر‌ها بر اساس آلیاژ فلزی معینی که معمولاً در درجه حرارت کم ذوب می‌باشد (معمولاً بین °۵۵ تا °۱۸۰ سانتی‌گراد در دسترس می‌باشند) کار می‌کنند چون ذوب شدن فلز موردنظر در یک درجه حرارت معین موجب ایجاد آژیر شده لذا از نوع دتکتورهای دمای ثابت محسوب شده و انتخاب آن باید بر اساس حرارت طبیعی محیط و نوع خطر حفاظت شده باشد.

انواع روش‌های متداول برای ساخت دتکتورهای دما با المان ذوب شونده عبارت‌اند از:

١- فلزات خوش گداز (eutectic metal)

فلز خوش گداز اغلب به‌صورت یک نگه‌دارنده فنر تحت کشش بکار می‌رود وقتی‌که ذوب می‌شود فنر یک کنتاکت را می‌بندد و آژیر شروع می‌شود اسبابی که از فلز خوش گداز استفاده می‌کند قابل استفاده مجدد نیستند و المان عمل کننده یا اسباب آن باید تعویض شود.

٢- حسگر حرارتی با سیم قطع شونده Break-line cable : این‌ها اسباب ساده و مثال خوبی از حسگر‌های خطی (line detector) هستند. یک‌تکه کابل هادی با عایق PVC انعطاف‌پذیر حدود ٢ متر به‌صورت حلقه درآورده شده و دو سر آن با یک فلز قابل ذوب در درجه حرارت پائینی با هم جوش شده، کابل به‌وسیله یک فنر رینگ تحت کشش محکم شکل داده شده و کل مجموعه در یک قالب عایق به‌موازات سقف کار گذاشته می‌شود که معمولاً برای پوشش حفاظت یک مکان هرکدام از این مجموعه رینگ‌ها از همدیگر ۵/۷ متر جدا می‌باشند. در شرایط عادی جریان به‌طور مداوم در حلقه برقرار است وقتی‌که حرارت به درجه معینی رسید (معمولاً رنج ۴٩ درجه تا ٨٨ درجه موجود می‌باشد) آلیاژ اتصال دهنده ذوب شده و حلقه قطع شده و آژیر به صدا درمی‌آید. هر حلقه می‌تواند یک سطح ۵٠ مترمربعی را حفاظت کند.

٧-۴-٢ دتکتورهای دما بر اساس انبساط در جامدات، گازها و مایعات

١- بی متال  Bimetallic:

 وقتی دو فلز دارای ضریب انبساط طولی متفاوت، با هم متصل شوند و سپس حرارت ببیند تفاوت ضریب انبساط طولی باعث می‌شود که بی متال به سمت آنکه ضریب کمتری دارد خم شود و این عمل می‌تواند یک مدار باز را ببندد. پس این‌ها در یک درجه حرارت خاص کار می‌کنند و از نوع دتکتورهای دمای ثابت محسوب می‌شوند. فلز ضریب انبساط کمتر یک عنصر اینوار (invar) تشکیل شده از ٣۶% نیکل و ۶۴% آهن است. برای فلز ضریب بیشتر می‌توان از آلیاژهای منگنز، مس، نیکل، یا نیکل، کرم، آهن یا آهن ضدزنگ استفاده کرد. از بی متال می‌توان برای المان حسگر حرارتی در انواع دتکتورهای با درجه حرارت ثابت استفاده کرد که معمولاً دو نوع نواری (strip) و گسیخته (bi metal snap disc) می‌باشند. در نوع نواری در اثر حرارت نوار به سمت برقراری اتصال خم می‌شود و اندازه گپ تماس، معین کننده درجه حرارت معین شده کارکرد می‌باشد هرچه گپ بیشتر باشد نقطه کار نیز بیشتر می‌شود.

٢- نوع انبساط گاز:

 وقتی گاز به‌عنوان المان انبساط در حسگر حرارتی استفاده شود، هوا عمومی‌ترین گاز بکار گرفته شده در این مورد است و این‌گونه حسگر‌ها اغلب به‌عنوان دتکتور پنیوماتیکی محسوب می‌شوند. وقتی‌که تحت حرارت قرار می‌گیرند هوای درون یک حلزونی منبسط شده و فشار به دیافراگم نرم وارد می‌شود؛ و تدریجاً آن را فشار داده تا اتصال الکتریکی برقرار شود و آژیر به صدا درآید.

 به‌وسیله وارد کردن مجرای کوچک هوایی جبران کننده در حلزونی هوا، یک المان شدت افزایش (rate of rise) به حسگر اضافه می‌شود. مجرای جبرانی هوا اجازه می‌دهد که یک مقدار هوای منبسط شده از حلزونی خارج شود، این به‌دقت کالیبره شده تا تنها انبساط ایجاد شده در اثر افزایش حرارت طبیعی و مجاز محیط جبران گردد و ایجاد حرکت در دیافراگم نشود و تنها افزایش دما با یک شدت معین باعث تحریک گردد. پس می‌توانند به‌صورت دمای ثابت و هم شدت تغییرات باشند.

حسگر گرمایی خودکاری به نام تجاری fir index وجود دارد که می‌تواند هم به شدت تغییرات حرارت و هم به یک درجه حرارت ثابت عکس‌العمل نشان دهد. وقتی‌که یک افزایش سریع حرارت وجود دارد هوای درون حلزونی خیلی سریع‌تر از آنکه مجرای جبران بتواند آن را آزاد کند، انبساط می‌یابد و در اثر آن دیافراگم به کنتاکت الکتریکی که بر روی پیچ تنظیم کننده شدت افزایش (rate of rise) قرار دارد فشار می‌آورد و آژیر شروع می‌شود اگر حریق آن‌قدر کند صورت گیرد که المان شدت افزایش آن را تشخیص ندهد المان حرارت ثابت (fixed temperature) در درجه حرارت معین ۵٧ یا ٨٢ درجه سلسیوس عمل می‌کند. طرز کار این به‌سادگی به‌وسیله انبساط فنر نگه‌دارنده کنتاکت می‌باشد که حرارت را از پوشش می‌گیرد.

 ٣- انبساط مایعات:

 سیستم آب‌پاش  Sprinkler: طبیعتاً یکی از سیستم‌های حساس به گرما و کشف حریق همان مایعات پرشده در حباب‌های کوارتزی است که وقتی به حرارت معین می‌رسند می‌شکنند و باعث پاشیده شدن آب بر روی آتش می‌شوند. البته این‌ها به‌عنوان خاموش کننده شناخته می‌شوند تا یک حسگر برای سیستم اعلام کننده.

٧-۴-٣ دسته‌بندی حرارت Temperature Classification

جدول ٧-١ رنگ حسگر‌های گرما بر اساس محدوده دمای کارکرد

رنگ Color code	درجه حرارت C° °F	گروه حرارت Temp. Classific.
بی‌رنگ	۷۹-۵۷ ۱۳۵ to 174	معمولی ordinary
سفید	۱۲۰-۸۰ ۱۷۵ to 249	متوسط intermediate
آبی	۱۶۲-۱۲۱ ۱۷۵ to 249	بالا High
قرمز	۲۰۳-۱۶۳ ۳۲۵ to 399	زیاد Extra high
سبز	۲۵۹-۲۰۴ ۴۰۰ to 499	خیلی زیاد veryextra high
نارنجی	۳۰۱-۳۶۰ ۵۰۰ to 575	فوق‌العاده زیاد Ultra high

حسگر‌های دما برای انواع درجه حرارت معین (fixed-temperature) یا با شدت تغییرات درجه حرارت (rate-compensated spot-pattern) برای دماهای متفاوت دسته‌بندی شده دارای کد رنگی می‌باشند

 ٧-۵ دتکتورهای ترکیبی

این‌ها ترکیبی از دتکتورهای دود نوری و دتکتورهای گرمایی هستند که به Opto-heat detectors و یا (HPO) High Performance Optical و یا Photo thermal معروف می‌باشند و لذا هم نسبت به تجمع دود و هم به درجه حرارت معینی پاسخ می‌دهند. با بکار گیری این دتکتورها به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای از ایجاد آژیر‌های نادرست در سیستم جلوگیری می‌شود. این‌ها برای این تکامل یافته‌اند که با حفظ رفتار دتکتورهای دود یونیزاسیون در پاسخ به حریق سریع و کم دود (مثل بنزین) مشخصات مفید دتکتورهای دود نوری در تشخیص آتش خفه را داشته باشند و لذا آستانه بالای اعلام آژیر تحت مشخصات EN54-7 در شرایط عادی دارند و به این دلیل است که کمتر ایجاد آژیر‌های ناخواسته می‌کنند.

٧-۶ دتکتورهای نمونه‌بردار sampling detector

آن‌ها شامل تعدادی لوله با مجرای کوچک جهت نمونه‌برداری می‌باشند که در منطقه خطر نصب شده‌اند و به کنترل کننده مرکزی وصل می‌باشند. کنترل مرکزی مرتباً هوای منطقه را از طریق لوله‌های مذکور به سمت محفظه یونیزاسیون دود برای بررسی آلودگی در اثر احتراق بررسی کرده و کنترل می‌نماید و لذا خود این لوله‌ها عمل تحلیل دود را انجام نمی‌دهند و بنابراین اصطلاحاً دتکتور گفته می‌شوند که قبلاً هم در سیستم‌ها اعلام بیشتر توضیح داده شدند.

نوعی سنسور به نام DUCT PROBE را می‌توان در گروه حسگر‌های نمونه‌بردار به‌حساب آورد و برای نمونه‌برداری از محیط داکت طراحی شده است که سیستم‌های مکنده از طریق این پراب هوای داخل داکت را در محیط‌های خطرناک نمونه‌برداری می‌کنند و خود دارای جبران کننده می‌باشند (Self Compensating Duct Probe) . این‌ها از تمام مقطع درون داکت قبل از اینکه سیال در سیستم مکنده وارد شده و مخلوط شوند نمونه‌برداری می‌کنند و تأثیری بر جریان یا فشار درون داکت ندارند. طراحی آن‌ها به‌گونه‌ای است که از هر نقطه نمونه‌گیری داکت حجم مساوی هوا نمونه‌برداری می‌شود و بر اساس reverse wing که در شکل نشان داده شده است کار می‌کنند. فرم ظاهری یا اصطلاحاً کانتور SCDP (Self Compensating Duct Probe) به‌گونه‌ای است که هوایی با فشار منفی در طرف پشت جهت جریان هوا ایجاد می‌کند که باعث مکیده شدن نمونه هوا به درون مجرای عقب سنسور نسبت به جریان هوا شود و این ورودی از احتمال مسدود شدن به‌وسیله ذرات کوچک در امان بماند و این فشار منفی نمی‌توانند وزن سنگین را جذب کند. ذرات بزرگ توسط جریان درون داکت رد می‌شوند و یا اینکه به جلو سنسور بشدت برخورد می‌کنند. درهرصورت پراب محفوظ می‌ماند.

شکل ٧-٢ سنسور DUCT PROBE

٧-٧ دتکتورهای تشعشعی شعله Radiation detectors

دتکتورهای شعله یک نوع دیگر از ابزارهای کشف اتوماتیک حریق می‌باشند که مثل دید انسان کار می‌کنند. آن‌ها ابزار دیدمستقیم هستند که با مشخصه‌های نور مادون‌قرمز یا ماوراءبنفش یا ترکیب آن‌ها کار می‌کنند. ازآنجایی‌که انرژی متساعد شده در رنج تقریباً ۴٠٠٠ تا ٧٧٠٠ آنگستروم وضعیت شعله را نشان می‌دهد لذا حسگر‌های آن‌ها متوجه شده و سیگنال حریق را به سیستم کنترل می‌دهد. مزیت دتکتور شعله این است که در محیط‌های مخاطره‌آمیز بسیار مطمئن است. آن‌ها بیشتر در حمل‌ونقل و انرژی‌های با مقدار زیاد استفاده می‌شوند که معمولاً دیگر دتکتورها ممکن است گمراه شوند. استفاده عمومی آن‌ها در لوکوموتیوها، هواپیما، پالایشگاه‌ها و محل بارگیری سوخت می‌باشد. عیب آن‌ها گرانی و سختی نگهداری آن‌ها است. دتکتورهای شعله باید مستقیماً به منبع آتش نگاه کنند و لیکن سنسورهای دما و دود می‌توانند غیرمستقیم دود را از طریق جابجایی آن متوجه شوند. استفاده آن‌ها در ساختمان بسیار محدود است.

 یک حسگر تشعشع یا شعله به انرژی متسائد شده قابل‌رؤیت توسط انسان یا غیرقابل رؤیت مانند نورهای مادون‌قرمز یا ماوراءبنفش حساس می‌باشد. دتکتورهای تشعشعی ساختار پاسخ‌دهی سریع دارند و این بستگی به اثرات احتراق که به حسگر میرسد ندارد. روشن است که پاسخ سریع بستگی به جنس مواد سوختنی دارد که به‌خوبی شعله‌ور شوند و لیکن فاکتور دیگر مقدار دودی است که احتمالاً از مواد حفاظت شده متساعد می‌شود. در حریق‌های با دود زیاد دتکتورهای مادون‌قرمز بهتر از ماوراءبنفش می‌باشد چون‌که نور مادون‌قرمز از دود بهتر عبور می‌کند. البته در مواردی که احتراق از نوع کم شعله با دود طولانی‌مدت می‌باشد دتکتورهای تشعشعی مناسب نیستند.

شکل ۷-۳ دتکتورهای تشعشعی Radiation detectors 

٧-٨ دتکتورهای شعله مادون‌قرمز Infra-red flame detector

 اصولاً از یک فیلتر و لنز ساخته شده‌اند که طول‌موج‌های ناخواسته را حذف کرده و نور ورودی را بر روی سنسور نوری Photovoltaic یا Photo-resistive که به نور مادون‌قرمز حساس هستند متمرکز می‌کند. شعله می‌تواند از منابع دیگر مثل نور خورشید یا هیترها باشد ولیکن سوسو کردن شعله آتش فرکانس بین ۱۵Hz، ۴Hz دارد و فیلتر و تقویت‌کننده تنها این رنج را تقویت کرده و سپس چنانچه سیگنال مذکور برای مدت‌زمانی حدود ۲-۱۵ Sec برقرار باشد سیستم آژیر می‌دهد و چنانچه سیگنال ناخواسته‌ای کمتر از زمان مذکور وجود داشت سیستم دوباره Reset می‌شود و این ایجاد خطا را به حداقل می‌رساند.

شکل ۷-۴- دتکتورهای شعله مادون‌قرمز: Infra-red flame

٧- ٩ دتکتور حرارتی کابلی LHDC

نوع دیگری از دتکتورهای خطی انواع کابلی آن‌ها است که بنام:

 Linear Heat Detector Cable LHDC شناخته می‌شوند.

LHDC با عنوان‌های دیگری مانند:

– Analogue Linear Heat Detector

– Fire Sense Cable

– Fire Wire – Fire Sensor

– Fire Detection Cable – F.D.C.

– Line Fire Detectors – Alarm Wire

نیز عرضه می‌شوند که تقریباً همگی مشخصات مشابه ای دارند. LHDC در مکان‌های حساس و آسیب‌پذیر بدون مراقبت و حفاظت در مقابل گردوغبار و رطوبت و … می‌تواند تغییرات دمای محیط اطراف را به‌طور خطی دریافت کند و در صورت رسیدن به آستانه غیرمجاز سیستم کنترل اعلام حریق را تحریک نماید. در بیشتر مکان‌ها مانند موتورخانه‌ها دمای نقاط مختلف محیط بسیار متفاوت است مثلاً در اطراف دیگ بخار حرارت زیادی احساس می‌شود و بنابراین استفاده از دتکتورهای نقطه‌ای گرما مشکل می‌شود در این مکان‌ها می‌توان از LHDC استفاده کرد و کابل‌ها را در فرام‌های مربعی بالای دیگ به‌صورت افقی قرار داد در این حالت فاصله کابل‌ها در فرام به‌وسیله مشخصات کابل از طرف سازندگان معین می‌شود. همچنین در تونل‌ها، در اطراف تسمه‌نقاله‌ها، کانال‌ها پله و راهروهای برقی و… برای تشخیص حرارت از LHDC استفاده می‌شود ولیکن برای سقف‌های بلند مناسب نیستند. برای پوشش مناسب فاصله بین کابل‌های LHDC حدوداً ١ تا ۵/۱ متر می‌باشد.

کابل‌های LHD به چهار گروه تقسیم می‌شوند:

آنالوگ                                        Analogue LHDC

دیجیتال                                      Digital LHDC

فیبر نوری                            Fiber optic LHDC

الکترونیکی بادی                            Electronic Pneumatic LHDC

الف) آنالوگ: در این‌ها حرارت مقاومت الکتریکی پلیمر عایق روی هادی‌های کابل کواک سیال یا چند رشته که به حرارت حساس است را تغیر داده و در نتیجه مقاومت الکتریکی بین هادی‌ها تغیر می‌کند بنابراین تغییرات دما به‌صورت آنالوگ به یونیت کنترل وارد می‌شود پس می‌توان آن‌ها را در سیستم‌های آنالوگ بکار گرفت.

سیستم‌های کنترل حریق مناسبی وجود دارند که ضمن اینکه کالیبراسیون تغیر دمای محیط در طول را بر روی کابل انجام می‌دهند قطعی کابل را نیز چک می‌کنند. قطعی و خرابی در طول خط با تعویض قطعه محدودی از سنسور امکان‌پذیر است.

شکل ٧-۶ یک دتکتور حرارتی کابلی آنالوگ

ب) دیجیتال: هادی‌هایی که هرکدام به‌طور جداگانه با پلیمر عایق حساس به گرما پوشیده شده‌اند به هم تابیده می‌شوند که تحت‌فشار باشند و سپس نوارچسب روی آن‌ها را پوشانده و روکش می‌شوند در حرارت معین پلیمر تحریک شده و هادی‌ها به هم نزدیک می‌شوند و ایجاد اتصال می‌کند. به‌وسیله سیستم ALARM POINT LOCKATION ضمن ایجاد آژیر محل دقیق حادثه نیز مشخص می‌شود. قطعی خط توسط تقلیل جریان کوچک عبوری از مقاومت آخر خط مشخص می‌شود و صدمه مکانیکی یا سوختگی معمولاً تعمیر پذیر است. سنسورهای دیجیتال معمولاً در رنج‌های ۶٨ تا ٢٢٧ درجه سانتی‌گراد موجود می‌باشند.

ج) فیبر نوری: یک یا چند فیبر نوری در لوله استیل ضدزنگ قرار می‌گیرند و کاملاً آب‌بندی می‌شوند. یک پالس لیزری به فیبر نوری وارد می‌شود با آنالیز پراکندگی سیگنال برگشتی اندازه حرارت و جای دقیق حادثه در طول فیبر نوری معین می‌شود. سیستم اعلام حریق مربوطه توسط یک کامپیوتر LAP TOP در محل قابل‌برنامه‌ریزی است. با یک طراحی حلقوی و به‌کارگیری کلید خودکار برای کارکرد از دو سر، این سیستم‌ها حتی در صدمات مکانیکی نیز می‌توانند بکار خود ادامه دهند و بنابراین برای مکان‌های با ضریب اطمینان بالا مناسب است (به این نوع طراحی در استاندارد آمریکایی کلاس A گفته می‌شود). وقتی قطعی در کابل داشته باشیم مقدار قابل‌ملاحظه‌ای افت نوری خواهیم داشت.

د) الکترونیکی بادی: کابل شامل یک لوله کاپیلاری (Capillary) استیل ضدزنگ به قطر ٢ میلی‌متر می‌باشد. این سنسورها بر اساس رفتارهای ترمودینامیکی، انتقال گرما و الکترومکانیک و تئوری‌های مرتبط کار می‌کنند. سنسور با کنترل پنل مربوطه بدون نگهداری و قابل‌اعتماد با کنترل کامل برای ناحیه‌های کوچک و متوسط مناسب است. کابل سنسور باوجوداینکه فلزی است مثل کابل پلاستیکی انعطاف‌پذیر است و برای نصب ساده و محدودیتی برای شعاع خم ندارند. در زیر مشخصات سه نوع دتکتور LHDC از شرکت Proline داده شده است.

شکل ٧-٧ مشخصات سه نوع از دتکتورهای خطی حرارت شرکت PROLINE

٧-١٠  دتکتورهای گاز Gas Detectors

این‌ها شامل تمام حسگر‌هایی می‌شوند که محلول‌های قابل اشتعال و گازهای سمی، فقدان اکسیژن، محرک‌های انفجار و گازهای الکتروشیمیایی را تشخیص می‌دهند. البته در سیستم‌های اعلام حریق بیشتر تشخیص تجمع گاز CO₂ و یا عامل‌های حریق مانند اکسیژن، نیتروژن موردنظر می‌باشند. بعضی از سیستم‌ها تجمع اکسیژن یا فقدان آن را از حد کمتر، با هم می‌توانند تشخیص دهند. استاندارد ایجاد آژیر برای گاز CO₂ در دو مقدار%٠.۵ و%١.۵ حجم هوای محیط می‌باشد.

شکل ٧-٨ یک سیستم کشف و اعلام گاز (CO) CarbonMonoxide

حسگر گاز کشنده (CO) Carbon Monoxide می‌تواند برای تشخیص زود هنگام حریق‌های کند و بدون شعله و دودزا هم مناسب باشد.

٧-١١ اثرات غلظت اکسیژن هوا

 بیش از ٢١%:

• باعث می‌شود که مواد محترقه و قابل اشتعال (مانند مو، لباس و مواد آغشته به روغن) وقتی‌که مشتعل می‌شوند شدیداً بسوزند.
• هرگز اجازه ندهید اکسیژن خالص جریان پیدا کند و بادخور شود.
• هرگز مخزن گاز فشرده را در یک مکان بسته و محدود قرار ندهید و یا انبار نکنید

کمترین مقدار اکسیژن هوا که در آن بدون تغذیه هوای تنفسی اضافی می‌توان کارکرد ١٩,۵% است.

غلظت اکسیژن هوا ١٢ – ١۴% دم زنی افزایش می‌یابد. قضاوت ضعیف.

غلظت اکسیژن هوا ١٠-١٢% لب‌ها آبی شده و ذهن خراب می‌شود.

غلظت اکسیژن هوا ٨-١٠% غش و دل‌آشوب

غلظت اکسیژن هوا ۶-٨% باعث مرگ می‌شود

کم شدن اکسیژن در یک محیط بسته می‌تواند ناشی از مصرف یا جابجایی باشد.

مصرف اکسیژن در موارد زیر ایجاد می‌شود:

• احتراق مواد سوختنی مثلاً در جوشکاری و گرم سازی.
• عملکرد باکتری‌ها مانند عمل تخمیر.
• واکنش شیمیایی مانند ایجاد زنگ‌زدگی.

شرایط لازم برای جو قابل اشتعال:

• اکسیژن
• گاز، غبار، یا بخار قابل اشتعال
• عامل آتشزنه مانند جوشکاری، وسایل الکتریکی، جرقه و سیگار کشیدن

فاکتورهای مورد نیاز جو قابل اشتعال:

• اکسیژن
• گاز، غبار، یا بخا قابل اشتعال
• عامل آتشزنه مثل جوشکاری، وسایل الکتریکی، جرقه و سیگار کشیدن

جو قابل اشتعال به دلایل زیر به وجود می‌آید:

• اتمسفر اشباع از اکسیژن
• تبخیر مایع‌های قابل اشتعال
• ضایعات تولید
• واکنش‌های شیمیایی
• تمرکز غبار و دود شیمیایی قابل اشتعال در سطوح زیرین

پیوست ١ مراحل طراحی

مراحل طراحی سیستم‌های اعلام حریق

١- بررسی طرح

 اولین قدم طراحی تعیین میزان خطر (RISK ASSESSMENT) می‌باشد که خط‌مشی کلی را بیان می‌کند و در نتیجه مهم‌ترین موضوع است. برآورد خطر یعنی اینکه تمام قسمت‌های ساختمان از این نظر که چه میزان در معرض خطر حریق هستند یا اینکه اگر حریق اتفاق افتد چه میزان خسارت می‌بینند، موردمطالعه قرار گیرند. این را معمولاً وقتی می‌توان انجام داد که ساختمان ازنقطه‌نظر ایمنی عمومی موردتوجه قرار گیرد. مکان‌های کوچک تنها نیاز به اولین سطح حفاظت از حریق مانند ساختار مطمئن راه‌های فرار روشن و سیستم‌های اطفاء حریق دارند. در مقابل هتل‌های بزرگ به سیستم‌های تمام اتوماتیک کشف حریق و اعلام خطر، تجهیزات چندگانه حفاظت از حریق و روشنایی اضطراری و علائم‌های فرار نیاز دارند. برآورد خطر به صاحب ساختمان کمک می‌کند که در بین این دو حد ساختمان دوراندیشی لازم و مناسب را انجام دهند. صاحبان ساختمان یا مجریان اغلب می‌خواهند که یک برآورد حرفه‌ای از خطر شود تا مطمئن شوند که ساختمان در حالت متعادل و با جزئیات کافی موردتوجه قرارگرفته باشد.

در طراحی و انتخاب سیستم اعلام حریق یک ساختمان مواردی که به‌طور مشخص موردتوجه می‌باشند و بر اساس آن موارد (یا برای رسیدن به آن‌ها) طراحی صورت می‌گیرد و باید به آن‌ها توجه کرد عبارت‌اند از:

A – ملاحظات معماری

• ارتفاع ساختمان و تعداد طبقات
• نوع ساخت
• کاربری ساختمان
• مشخص کردن کاربرد فضاها
• کریدورها (راهروهای متصل به هال) اتاق‌های مجاور
• فضاهای مربوط به‌جای آسانسور و راه‌پله‌ها
• سالن انتظار (Lobbies)- اتاق‌های میانی (Atrium)
• ملاحظات زیبایی مکان تجهیزات (Aesthetical)
• سیستم آسانسور

B– ملاحظات سیستم مکانیکی

• سیستم تهویه HVAC
• سیستم‌های کنترل و کشف و از بین برنده‌های دود و آتش Fire /smoke (damper)
• سیستم‌های کنترل دود

C– سیستم اطفاء حریق

• سیستم خیس
• سیستم خشک
• سیستم‌های واکنشی
• سیستم‌های خنثی‌کننده CO₂ و Clean agent

D – تهیه مدارک قانونی

E – بررسی شرایط شرکت بیمه

 ٢- مراحل طراحی:

 با توجه موارد ذکر شده می‌توان مراحل طراحی را به ترتیب زیر انجام داد:

A– مرور پلان معماری با دید معماری روی اصول مذکور در بند A بالا

B– مرور سیستم مکانیکی بر اساس ٨٠ % نقشه‌های طرح شده

C– مرور سیستم‌های مکانیکی حفاظت حریق با مهندس حریق و یا با پیمانکار طرح. (اگر اطلاعات کافی در دسترس نیست برای طرح سیستم آژیر حریق روش ملاحظه‌کارانه تری انتخاب شود).

D– طراحی سیستم آژیر حریق شامل:

• تجهیزات سیستم کنترل با نوشته‌های لازم در طبقه هم کف پیش‌بینی شود
• دیاگرام عمودی مشخص طرح اعلام حریق تهیه گردد.
• جدول نوع حفاظت هر مکان تهیه شود.
• مشخصات سیستم اعلام حریق مورد نیاز معین شود.
• جزئیات (details) مربوط به طرح (دیاگرام تک‌خطی، دتکتورها و…)
• دستورات تجهیزات تهیه شود.
• برآورد مکتوب هزینه پروژه انجام شود.

E– با کارفرما برای بازنگری طرح و بررسی دیدگاه‌های وی ملاقات شود.

F– انجام تماس‌های مربوط به مدارک حقوقی و مجوز آتش‌نشانی (AHJ)

G– طرح با توجه به نظریات کارفرما یا AHJ و نکات اجرایی ساخت بازنگری شود.

فهرست کارهایی که در طراحی سیستم اعلام حریق باید انجام شوند

• مشخص کردن دلیل و هدف نصب سیستم اعلام حریق در آن مکان.
• معین کردن خطرات و زیان‌های حریق برای مشخص کردن تجهیزات.
• مشورت با تمام اشخاص و سازمان‌های ذینفع.
• تصمیم‌گیری بر اساس استاندارد و مقررات مرتبط.
• مشخص کردن اینکه آیا تائید فنی (party approval) برای نصب و یا تجهیزات لازم است.
• انتخاب تکنولوژی و سیستم اعلام حریق مورد استفاده.
• انتخاب شایسته نوع سیستم حفاظت.
• اثبات درستی استراتژی انتخاب شده در حفاظت از حریق.
• انجام تقسیمات ناحیه کشف ساختمان.
• انتخاب و جانمایی تجهیزات مرتبط به سیستم اعلام.
• انتخاب دتکتورهای مناسب برای هر ناحیه و معین کردن مکان هر دتکتور.
• انتخاب کلید اعلام دستی مناسب و موقعیت آن در یک مکان خاص.
• چیدمانی وسایل اخباری (آژیر‌ها، چراغ‌های هشدار)
• انتخاب تابلو مستقل مناسب.
• مرور طراحی به‌منظور حداقل کردن آژیر‌های اشتباهی.
• انتخاب پیمان‌کار با تجربه.
• اطمینان از مناسب بودن سیم‌کشی.
• تعیین شخص مسئول.
• تعیین روند مناسب سرویس نگهداری.

پیوست ٢
تعاریف و اصطلاحات

Addressable system
یک سیستم کشف و اعلام حریق است که در آن سیگنال‌هایی که از هر دتکتور یا کلید اعلام دستی به کنترل پنل می‌آیند منحصراً برای کنترل پنل شناخته شده است پس می‌داند کدام‌یک از اجزاء سیستم سیگنال را ارسال کرده است.

Alarm of fire
اعلام خطر ایجاد حریق است که منشأ آن می‌تواند یک دتکتور اتوماتیک یا یک شخص باشد

Alarm receiving centre
یک مرکز با پرسنل دائمی است که معمولاً به‌وسیله مؤسسات تجاری مهیا می‌شود و کارشان این است که به‌محض دریافت سیگنال حریق که از سیستم کنترل اعلام حریق یک محل به‌وسیله خط تلفن یا هر کانال ارتباطی دیگر برای آن‌ها ارسال شود سریعاً مورد را به سرویس‌های آتش‌نشانی خبر می‌دهند.

Analogue system
یک سیستم اعلام حریق است که در آن سیگنال خروجی دتکتورها که برای سیستم ارسال می‌شود متناسب با مقدار کمیت فیزیکی موردنظر می‌باشد.

Automatic fire alarm system
سیستم اعلام حریق است که شامل اجزایی می‌باشد که می‌تواند حریق را به‌طور خودکار تشخیص دهد و آژیر یا هر فرمان دیگر موردنظر ایجاد کند و می‌تواند شامل کلیدهای اعلام دستی نیز باشد.

Beam detector
یک نوع دتکتور دود است که انتشار دود باعث قطع پرتو نور از فرستنده به گیرنده شده و باعث کشف دود می‌شود.

Class A: Surface Fires
دسته‌بندی حریق برای موارد حریق سطحی

Class B: Flammable Liquids
دسته‌بندی حریق برای موارد حریق مایع‌های قابل اشتعال

 Class C: Electrical
دسته‌بندی حریق برای موارد ایجاد شده در اثر جریان برق

Conventional fire alarm
معمولاً شامل کنترل پنل می‌شود که به تعدادی دتکتور دود و حرارت و کلیدهای اعلام دستی و چند مدار آژیر وصل است. کنترل پنل چند مدار مجزا برای کلیدهای اعلام و دتکتورها در هر ناحیه و حداقل دو مدار برای تجهیزات آژیر دار. آن‌ها معمول‌ترین و ساده‌ترین سیستم‌های اعلام حریق خودکار می‌باشند.

Cal signal path
هر جزء و یا ارتباط با هر عامل ایجاد آژیر حریق (دتکتورها و کلیدهای اعلام دستی) و یا هر ابزار آژیر حریق.

Fault warning
نشانگر اتوماتیک صوتی یا تصویری که نشان می‌دهد یک خرابی در سیستم می‌باشد.

Fire alarm control and indicating equipment
ترکیب تجهیزات کنترل اعلام حریق و تجهیزات نشان دهنده اعلام حریق.

Fire alarm control equipment
تجهیزاتی است که با ورود سیگنال حریق، ایجاد حریق را از طریق‌های زیر اعلام و کنترل می‌کنند:

• آژیرهای اعلام حریق
• تجهیزات نشان دهنده اعلام حریق
• ارسال سیگنال به تجهیزات کنترل اعلام حریق دیگر.

Fire alarm device
اسبابی در سیستم اعلام حریق هستند که آژیر را ایجاد می‌کنند که معمولاً آژیرها یا آژیر‌های بصری می‌باشند.

Fire alarm indicating equipment
یک قسمت سیستم اعلام حریق است که اعلام حریق یا اعلام‌های خطا یا خرابی یک مکان حفاظت شده که از تجهیزات کنترل اعلام می‌رسند را نمایش می‌دهد.

Fire alarm remote indicating equipment
یک قسمت سیستم اعلام حریق است که وضعیت محل حفاظت شده را که ازآنجا آژیر حریق یا اعلام‌های خطا ارسال می‌شود را نشان می‌دهد.

Fire alarm sounder
قسمتی از سیستم اعلام حریق است که آژیر صوتی اضطراری را تولید می‌کند.

Fire alarm system
یک سیستم از تجهیزاتی معین که اعلام‌های دیدنی، شنیدنی، و یا هر نوع دیگر حریق را ایجاد کرده و امکان دارد همچنین فرامین دیگری نیز صادر کند.

Fire alarm transmission link
یک مدار الکتریکی است که سیگنال‌های حریق یا اعلام‌های خرابی و خطا را از یک مکان حفاظت شده به ایستگاه مرکزی اعلام حریق یا به اتاق کنترل می‌فرستد.

Fire Authority
مقام محلی دولتی و مسئول در تهیه سرویس تشکیلات آتش‌نشانی و تائید کننده خدمات مربوطه در آن ناحیه.

Fire detection system
یک سیستم از تجهیزات معین (معمولاً قسمتی از سیستم اتوماتیک اعلام حریق) که در آن دتکتورهای حریق، تجهیزان کنترل و تجهیزات نشانگر بکار گرفته شده‌اند که به‌صورت اتوماتیک حریق را کشف کند و دیگر فرامین معین شده را صادر کند.

Fire detector
وسیله است که در زمان تغییر شرایط محیط ایجاد شده در اثر حریق در نزدیکی یا در حوزه آن، سیگنالی تولید می‌کند.

Fire point
موقعیتی است که در آن تجهیزات حریق قرار داده شده است که می‌تواند شامل کلیدهای اعلام دستی و دستورالعمل‌های حریق نیز باشد، تمامی این‌ها برای استفاده ساکنین تهیه و مهیا شده است.

Fire procedure
مشخصاً تمام عملیاتی پیشگیرانه است که توسط ساکنین ساختمان باید انجام شود تا ساکنین و اموال از خطر آتش‌سوزی در امان بمانند.

Fire protection 
ترکیب طراحی سیستم یا تجهیزاتی در ساختمان یا هرجایی است که با کشف و یا مهار حریق سبب کم شدن خطر حریق برای پرسنل و اموال می‌شود.

Fire signal
اعلام حریق صوتی یا بصری است که منشأ اصلی آن‌یک اسباب خودکار بوده است

F-Rating
مشخصه ایست که به ساعت داده می‌شود و زمانی را مشخص می‌کند که در آن مدت شعله از میان سیستم عبور نکرده و همچنین شامل تحمل تست آب قابل‌قبولی باشد. در تست آب بعد از زمان مشخص سوختن، مجموعه مورد تست از درون کوره تست در آورده شده و در معرض جریان شدید آب لوله آت شنشان قرار می‌گیرد تا مقاومت آن اندازه‌گیری شود.

 Heat detector
یک نوع حسگر (دتکتور) است که به افزایش حرارت جواب می‌دهد.

Ionization smoke detector
یک نوع حسگر (دتکتور) کشف دود است و مکانیزم عملکرد آن به دلیل تغیر جریان یونیزاسیون در اثر ورود دود به آن می‌باشد.

 Lantern Light
هر ساختاری که روی سقف جهت تهیه نور برای فضای پایین طراحی می‌شود.

L-Rating
مشخصه‌ای ست که به مسئولین کمک می‌کند در مورد شایستگی سیستم‌های توقف حریق (FIRE STOP SYSTEM) در حفاظت مجراها و شکاف‌ها، کف و موانع دود (SMOK BARRIERS) با هدف محدود کردن انتقال دود بر اساس مقررات قضاوت کنند.

Manual fire alarm call point
اسبابی است که برای کارکرد دستی سیستم آژیر حریق الکتریکی بکار می‌رود.

Manual fire alarm system
یک سیستم اعلام حریق است که در آن سیستم آژیر به‌صورت دستی فعال می‌شود.

Mimic diagram
یک نمایش توپوگرافی از محل حفاظت شده است که نشانگرهایی برای هر قسمت دارد و لذا نشانگرهای سیستم اعلام حریق می‌توانند سریعاً به طرح ساختمان ربط داده شوند.

 NFPA
مقررات ایمنی از حریق در ساختمان National Fire Protection Association

Phased evacuation
روش تخلیه ساختمان که در آن به‌جای تخلیه هم‌زمان، ساکنین قسمت‌های مختلف ساختمان در یک ترتیب کنترل‌شده‌ای تخلیه می‌شوند.

Photoelectric smoke detector
یک نوع دتکتور حریق که دارای یک سلول فتوالکتریک است که وقتی نور به‌وسیله ذرات دود مسدود یا منحرف می‌شود جواب می‌دهد.

Point fire detector
انواع دتکتور حریق که در یک نقطه معین پدیده فیزیکی مربوط به حریق را بررسی می‌کنند.

Smoke detector
یک نوع دتکتور حریق است که به دود حریق حساس است.

Soft addressing
در سیستم آدرس پذیر به کنترل پنل اجازه می‌دهد که به هر جزء سیستم یک آدرس را به‌طور اتوماتیک نسبت دهد به‌جای اینکه این کار به‌صورت دستی انجام گیرد.

 Self learn mode
اجازه می‌دهد که یک سیستم اصلاً برنامه‌ریزی نشده بلافاصله بعد از روشن شدن وصل باطری به کار افتد (بدون نیاز به متن مربوط به وسایل). کنترل پنل هر وسیله را بررسی می‌کند و یک آدرس (Soft addressing) به آن می‌دهد. تخصیص دستی ناحیه‌ها به نصب کننده اجازه می‌دهد که وسایل را در ناحیه‌ها بگسترانند.

Short circuit isolator
یک جزء از سیستم آدرس پذیر است که می‌تواند یک حلقه تجسس (detection loop) را از دو طرف اتصال کوتاه جدا کند (از لحاظ الکتریکی) که باعث به حداقل رساندن فقدان ارتباطات در زمان نقص و افزایش ایمنی سیستم می‌شود. چون در سیستم‌های آدرس پذیر برخلاف سیستم‌های متداول تمام مدار تجسس می‌تواند بر روی یک حلقه مدار قرار گیرد و نیازی به داشتن مدارهای مختلف نیست این می‌تواند ایمنی کل سیستم را با ایجاد یک اتصال کوتاه در حلقه به خطر بی اندازد و باید به‌نوعی در صورت بروز اتصال کوتاه آن قسمت از بقیه مدار جدا شود.

T-Rating
این پارامتر برای ارزیابی کیفیت مسدود شدن مجراهای نفوذ آتش از مکانی به مکان دیگر (مانند سوراخ‌های اطراف لوله‌های تا سی سات عبور داده شده در یک دیوار، جدار) و یا ارزیابی موانع آتش در انتقال حریق در قسمت‌هایی که وجود آن‌ها اهمیت دارد، می‌باشد و نشان می‌دهد که در هنگام حریق مجرای مسدود شده در یک دیوار چقدر در مقابل انتقال حرارت و شعله – از قسمت آتش‌سوزی شده در یک طرف دیوار یا مانع آتش به طرف دیگر دیوار که دچار حریق نشده است مقاومت نشان می‌دهد.

VESDA (very earlier smoke detection aspiration)
سیستم‌های بسیار سریع اعلام حریق که از طریق مکش هوای فضای حفاظت شده و بررسی مقدار دود موجود در آن کار می‌کنند.

 مراجع:

• British Standard BS5839 Code of Practice for the design, installation and maintenance of fire alarm systems in buildings
• National Fire Protection Association NFPA
• Fire Safety Network; Middlebury, Vermont 05753; USA.
• Fire Control Instruments Randy Edwards.

دانلود فایل pdf سیستم های اعلام حریق

کاربران گرامی لطفاٌ برای دریافت کامل فایل pdf «سیستم های اعلام حریق» کلیک نمایید…